از کاخ سفید تا تاشکند: طرح جدید آمریکا برای نفوذ در آسیای مرکزی

به گزارش جماران؛ آسیای مرکزی در دهه‌های اخیر به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیک حساس، منابع زیرزمینی غنی و قرار گرفتن میان قدرت‌های بزرگ از جمله ایالات متحده، روسیه و چین، به یکی از محورهای اصلی رقابت میان این قدرت‌ها تبدیل شده است. اهمیت این منطقه به دلیل نقش کلیدی آن در تأمین انرژی، مسیرهای ترانزیتی و امنیت منطقه‌ای، توجه ویژه سیاست‌گذاران واشنگتن را جلب کرده است. افزون بر این، درحالی‌که چین از طریق پروژه «کمربند و جاده» نفوذ خود را افزایش داده، روسیه همچنان به‌عنوان شریک امنیتی سنتی کشورهای آسیای مرکزی باقی مانده است.

در این میان؛ تحلیلگران معتقدند که واشنگتن در حال تدوین یک راهبرد تازه و پایدار برای تقویت موقعیت خود در آسیای مرکزی است که ضمن حفظ ثبات منطقه، به دنبال بهره‌برداری بهینه از فرصت‌های اقتصادی و ژئوپلیتیک است.

تحولات نوامبر 2025؛ نقطه عطف در روابط ایالات متحده با آسیای مرکزی

ماه نوامبر ۲۰۲۵، ایالات متحده در چارچوب نشست C۵+۱ میزبان رهبران پنج کشور آسیای مرکزی شامل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در کاخ سفید بود. این نشست که به‌منظور تقویت همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و منطقه‌ای برگزار شد، نشان‌دهنده عزم واشنگتن برای بازتعریف جایگاه خود در منطقه است. در این اجلاس، موضوعات مهمی همچون توسعه سرمایه‌گذاری‌ها، همکاری در حوزه انرژی و فناوری‌های نوین مورد بحث قرار گرفت و قراردادهایی با ارزش چندین میلیارد دلار بین ایالات متحده و کشورهای منطقه امضا شد. این تحولات بازتاب رقابت میان ایالات متحده، روسیه و چین برای نفوذ در آسیای مرکزی است و نشان‌دهنده اهمیت بالای این منطقه در معادلات ژئوپلیتیک جهانی است.

 

 

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این دوره، آغاز پروژه 1.1 میلیارد دلاری استخراج تنگستن در قزاقستان است که ۷۰ درصد سهام آن به ایالات متحده اختصاص دارد. این پروژه که به یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید این فلز کمیاب و ارزشمند در جهان تبدیل خواهد شد، بخش کلیدی از راهبرد جدید واشنگتن برای کنترل زنجیره تأمین مواد معدنی راهبردی محسوب می‌شود. علاوه بر این، ایالات متحده به دنبال افزایش دسترسی به منابع مهمی مانند اورانیوم، مس، لیتیوم و عناصر کمیاب از طریق همکاری با کشورهای آسیای مرکزی است.

همچنین در هفتمین نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی که در تاشکند برگزار شد، کشورهای منطقه با پذیرش جمهوری آذربایجان به‌عنوان یک عضو کامل در نشست‌های مشورتی C5+1، همکاری‌های خود را با قفقاز جنوبی تقویت کردند. این نشست بر همگرایی منطقه‌ای و مدیریت مشترک مسائل اقتصادی، سیاسی و امنیتی تأکید داشت و برنامه‌هایی همچون توسعه تجارت منطقه‌ای و تقویت مسیرهای حمل‌ونقل در دستور کار قرار گرفت.

این دو نشست هرچند از نظر سطح و تمرکز متفاوت بودند، اما نشان‌دهنده تلاش کشورهای آسیای مرکزی برای بازتعریف جایگاه خود در شبکه‌های همکاری جهانی است. نشست واشنگتن بیشتر بر جنبه‌های ژئوپلیتیکی و تأمین مواد معدنی حیاتی برای ایالات متحده متمرکز بود، درحالی‌که اجلاس تاشکند بر تقویت ظرفیت‌های داخلی و همگرایی منطقه‌ای تأکید داشت.

اقتصاد و زیرساخت؛ برگ برنده تازه واشنگتن در آسیای مرکزی

در نشست C5+1 در واشنگتن، ایالات متحده اهداف خود در آسیای مرکزی را به‌وضوح بازتعریف کرد. واشنگتن با تمرکز بر گسترش حضور در زنجیره‌های تأمین مواد معدنی و کاهش وابستگی به چین و روسیه، درصدد تقویت جایگاه خود در این منطقه است. این جلسه در شرایطی برگزار شد که دولت فدرال آمریکا با خطری جدی برای تعطیلی روبرو بود، اما نشان داد که اولویت‌های ژئوپلیتیکی واشنگتن همچنان بدون تغییر باقی مانده است.

آمریکا در نشست C5+1 در واشنگتن، هدف اصلی خود را کاهش وابستگی به منابع معدنی تحت کنترل چین و روسیه اعلام کرد و پروژه‌های بزرگی مانند مسیر ترانزیتی کریدور ترانس‌کاسپین (TRIPP) را برجسته نمود. این مسیر راهبردی از طریق ارمنستان و قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی را به شبکه‌های تجاری غرب متصل می‌کند و تلاش دارد عبور کالا و انرژی از مسیرهای کنترل‌شده توسط چین و روسیه را کاهش دهد. پروژه ۱.۱ میلیارد دلاری تولید تنگستن در قزاقستان با ۷۰ درصد سهام متعلق به ایالات متحده، یکی از مهم‌ترین اقدامات در این راستا است که برای صنایع هوافضا و دفاعی آمریکا اهمیت ویژه‌ای دارد.

بازترسیم نقشه اتصال؛ آسیای مرکزی و نبرد بر سر کریدورهای آینده

پذیرش جمهوری آذربایجان به‌عنوان عضو کامل در قالب C۶  در اجلاس تاشکند نقطه عطفی در تقویت عاملیت منطقه‌ای کشورهای آسیای مرکزی و کاهش وابستگی به قدرت‌های بزرگ است. این تصمیم، پلی تازه میان آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی ایجاد کرد و امکان همکاری درون‌منطقه‌ای را برای افزایش ظرفیت چانه‌زنی در برابر رقابت ایالات متحده، روسیه و چین فراهم می‌کند. در این فضا، کریدورهای ترانزیتی و شبکه‌های زنجیره تأمین به ابزارهای کلیدی ژئوپلیتیکی تبدیل شده‌اند که وابستگی تاریخی منطقه به مسیرهای تحت کنترل روسیه و چین را کاهش می‌دهند. نشست واشنگتن در قالب C۵+۱  با تأکید بر مشارکت‌های دوجانبه، فناوری‌های نوین و پروژه‌هایی مانند کریدور ترانس‌کاسپین (TRIPP) به دنبال تقویت جایگاه آمریکا در نقشه حمل‌ونقل اوراسیا بود، درحالی‌که اجلاس تاشکند بر تقویت همین کریدور و اتصال مستقیم آسیای مرکزی به اروپا تأکید داشت

رقابت ژئوپلیتیکی و استراتژی بلندمدت آمریکا در آسیای مرکزی

ایالات متحده با هدف چالش کشیدن تسلط چین بر زنجیره‌های تأمین مواد معدنی و مقابله با نفوذ روسیه، در تلاش است تا یک استراتژی بلندمدت و پایدار در آسیای مرکزی ایجاد کند. کشورهای آسیای مرکزی نیز با استفاده از سیاست «چندبرداری»، تلاش دارند از مزایای همکاری با واشنگتن بهره‌برداری کنند، بدون آنکه به‌طور کامل از یکی از قدرت‌های بزرگ دور شوند. این تحولات نشان‌دهنده تغییر رویکرد ایالات متحده از استراتژی‌های مقطعی به یک رویکرد جامع و بلندمدت است که بر تقویت همکاری‌های اقتصادی و ایجاد شراکت‌های پایدار در آسیای مرکزی تأکید دارد.

بازآرایی موازنه؛ آسیای مرکزی در کانون رقابت

در سال‌های اخیر، واشنگتن با تمرکز بر پروژه‌های زیرساختی، مواد معدنی حیاتی و ایجاد مسیرهای ترانزیتی جدید مانند TRIPP، در پی افزایش نفوذ خود در آسیای مرکزی و کاهش وابستگی این منطقه به چین و روسیه است. همچنین نشست‌های واشنگتن و تاشکند نمایانگر عزم کشورهای آسیای مرکزی برای تنوع‌بخشی به روابط خارجی و کاهش وابستگی به قدرت‌های بزرگ است. با این حال، چالش‌هایی مانند فساد و اصلاحات ناکافی اقتصادی ممکن است مانع اجرای این برنامه‌ها شوند.

 

 

با این وجود، نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی فرصتی برای ایالات متحده فراهم می‌آورد تا جایگاه خود را در منطقه تثبیت کند. این تحولات در نهایت نشان‌دهنده حرکت واشنگتن به سمت یک استراتژی بلندمدت و پایدار در آسیای مرکزی است که بر تقویت همکاری‌ها و مشارکت‌های دوجانبه و چندجانبه تأکید دارد.

مشاهده خبر در جماران