این دادگاه که به اتهامات سنگین منافقین، از جمله جنایات جنگی، جنایات علیه بشریت و تروریسم، میپردازد، آغازی بر پایان انتظار چند دههای ملت ایران برای پاسخگو ساختن این گروهک بهدلیل جنایتهای هولناکی است که در دهههای ۶۰ و ۷۰ خورشیدی مرتکب شدهاند. این محاکمه، با اتکا به مبانی حقوقی محکم و اصول بینالمللی، فراتر از یک اقدام قضایی داخلی است و پیامدهای عمیقی در حوزههای داخلی و بینالمللی خواهد داشت.
محاکمه علنی سرکردگان و اعضای گروهک تروریستی منافقین در دادگاه کیفری یک استان تهران، که با حضور رسانهها، خانوادههای قربانیان و شاهدان عینی برگزار میشود، نقطه ی عطفی در مسیر عدالتخواهی جمهوری اسلامی ایران و مقابله جهانی با تروریسم است.
این دادگاه که به اتهامات سنگین منافقین، از جمله جنایات جنگی، جنایات علیه بشریت و تروریسم، میپردازد، آغازی بر پایان انتظار چند دههای ملت ایران برای پاسخگو ساختن این گروهک بهدلیل جنایتهای هولناکی است که در دهههای ۶۰ و ۷۰ خورشیدی مرتکب شدهاند. این محاکمه، با اتکا به مبانی حقوقی محکم و اصول بینالمللی، فراتر از یک اقدام قضایی داخلی است و پیامدهای عمیقی در حوزههای داخلی و بینالمللی خواهد داشت.
گروهک منافقین در دوران فعالیت خود، مرتکب طیفی از جرایم تروریستی شدند که شامل قتلهای فراقانونی، ترور مقامات رسمی جمهوری اسلامی، حملات مسلحانه به مراکز دولتی، و اقدامات خرابکارانه دیگر بود. این اقدامات که مصداق بارز نقض حقوق بشر، تهدید حاکمیت ملی و ایجاد ناامنی گسترده هستند، مطابق ماده 7 و 8 اساسنامه رم در زمره جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت قرار میگیرند. بر اساس اصول حقوقی پذیرفتهشده در ایران و جهان، این جنایات به دلیل شدت و اهمیتشان هرگز مشمول مرور زمان نمیشوند. ماده ۱ کنوانسیون مربوط به نفی مرور زمان جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت (مصوب ۱۹۶۸) تصریح میکند که چنین جرایمی، صرفنظر از تاریخ ارتکاب، قابل پیگرد دائمی هستند. در حقوق داخلی ایران نیز مواد مرتبط با تروریسم و تهدید امنیت ملی، همچون مواد ۵۰۲ و ۵۰۸ قانون مجازات اسلامی، بهوضوح چنین اقداماتی را جرمانگاری کرده و برای آنها مجازاتهای سنگینی پیشبینی کرده است.
یکی از نکات برجسته این دادگاه، محاکمه شخصیت حقوقی سازمان مجاهدین خلق ایران در کنار اعضای حقیقی آن است. این اقدام، نهتنها پیامدهای مستقیمی برای فعالیتهای این گروهک در ایران و خارج از کشور دارد، بلکه بهعنوان ابزاری مؤثر برای محدودسازی فعالیتهای گروههای مشابه در سطح بینالمللی قابل استفاده است. در حقوق ایران، ماده ۱۴۲ قانون مجازات اسلامی به مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی اشاره کرده و امکان انحلال، مصادره اموال و ممنوعیت فعالیت آنها را فراهم میآورد. در حقوق بینالملل نیز ماده ۱۰ کنوانسیون سازمان ملل علیه جرایم فراملی سازمانیافته (۲۰۰۰) تأکید میکند که اشخاص حقوقی در صورت دخالت در جرایم سازمانیافته، باید پاسخگوی اقدامات خود باشند. این اصول حقوقی، بستری قوی برای محاکمه شخصیت حقوقی منافقین فراهم میکنند و به جمهوری اسلامی ایران اجازه میدهند تا از این ابزار برای مطالبه عدالت، جبران خسارات قربانیان و اعمال فشار بر کشورهای میزبان این گروهک استفاده کند.
محاکمه شخصیت حقوقی منافقین پیامدهای گستردهای در عرصههای حقوقی و سیاسی دارد. از منظر حقوقی، این محاکمه باعث میشود تمامی فعالیتهای این گروهک در داخل و خارج از کشور غیرقانونی تلقی شود و اموال و داراییهای مرتبط با آنها بهعنوان منابع تأمین خسارات قربانیان، مصادره گردد. این اقدام میتواند در قالب دعاوی جبران خسارت در محاکم داخلی و بینالمللی دنبال شود. در همین راستا، ماده ۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی ایران، امکان طرح دعاوی بینالمللی برای جبران خسارت قربانیان را فراهم میکند. علاوه بر این، کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم (۱۹۹۹) دولتها را ملزم میکند تا منابع مالی گروههای تروریستی را مسدود کرده و به قربانیان جنایات کمک کنند.
اصل جبران خسارت در حقوق بینالملل بهویژه در آرای دیوان بینالمللی دادگستری و اساسنامه رم تأکید شده است. قربانیان میتوانند با استناد به حکم دادگاه تهران، درخواست غرامت از سازمان منافقین را در محاکم داخلی یا بینالمللی مطرح کنند. همچنین، ماده ۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی ایران، امکان طرح دعاوی بینالمللی برای مطالبه خسارت را فراهم میآورد.
از منظر سیاسی نیز، محاکمه شخصیت حقوقی منافقین پیامی قاطع به کشورهای میزبان این گروه، از جمله فرانسه، آلبانی، آلمان و کانادا ارسال میکند. این کشورها، مطابق معاهدات استرداد و کنوانسیونهای ضدتروریسم، موظف به همکاری با ایران در استرداد اعضای این گروهک یا محدودسازی فعالیتهای آنها هستند. برای مثال، قرارداد استرداد مجرمین بین ایران و فرانسه (مصوب ۱۳۵۱) همچنان معتبر است و میتواند بهعنوان مبنای الزام فرانسه به استرداد اعضای منافقین مورد استناد قرار گیرد. فشارهای اخیر دولتهای کانادا، آلمان و آلبانی بر منافقین، نشاندهنده درک آنها از جدیت جمهوری اسلامی ایران در پیگیری این پرونده است.
محاکمه منافقین همچنین میتواند الگویی برای سایر کشورها در مبارزه با تروریسم باشد. در حقوق تطبیقی، پروندههای مشابهی در ایالات متحده و اروپا، همچون احکام صادره علیه القاعده، داعش و سازمان ETA (جدایی طلبان باسک)، نشاندهنده تأثیرگذاری محاکمه شخصیتهای حقیقی و حقوقی گروههای تروریستی در محدودسازی فعالیتهای آنها و تأمین عدالت برای قربانیان است. این تجربیات میتواند در مسیر قضایی جمهوری اسلامی ایران برای برخورد با منافقین الهامبخش باشد.
در نهایت، محاکمه سرکرده و اعضای گروهک منافقین، گامی اساسی در تحقق عدالت، جبران خسارات قربانیان و ارسال پیامی قاطع به تمامی گروههای تروریستی است. این اقدام، علاوه بر تقویت نظام حقوقی داخلی ایران، الگویی موفق برای استفاده از سازوکارهای بینالمللی در مقابله با بیکیفرمانی و تأمین امنیت جهانی ارائه میدهد. جمهوری اسلامی ایران با اتکا به این پرونده، میتواند جایگاه خود را بهعنوان پیشگام عدالتخواهی و مبارزه با تروریسم در سطح بینالمللی تثبیت کند.