باستانشناسان نسبت به وضعیت نگهداری نخستین پروتز چشمی جهان هشدار میدهند؛ مقامات میراثفرهنگی تأکید دارند: شرایط نگهداری کاملاً ایمن است.
به گزارش جماران، چشم مصنوعی پنجهزارساله کشفشده در شهر سوخته، که از آن بهعنوان نخستین پروتز چشمی جهان یاد میشود، بار دیگر به موضوعی بحثبرانگیز در میان جامعه باستانشناسی و میراثفرهنگی تبدیل شده است.
در حالیکه سید منصور سیدسجادی، سرپرست پیشین کاوشهای شهر سوخته، نسبت به وضعیت نگهداری این اثر هشدار داده است، مقامات رسمی میراثفرهنگی سیستان و بلوچستان هرگونه آسیب یا اهمال در نگهداری آن را رد میکنند.
هشدار سیدسجادی؛ خطر فرسایش و نابودی
سیدمنصور سیدسجادی، باستانشناس و سرپرست کاوش های باستان شناختی شهر سوخته، در سخنانی که اخیراً در مراسمی نسبت به وضعیت نگهداری چشم مصنوعی ابراز نگرانی کرده است.
وی گفته است: «اگر این چشم مصنوعی در هر موزهای از جهان نگهداری میشد، از آن با بهترین روشها محافظت میکردند، اما اکنون متأسفانه در یک قوطی کبریت و در جیب امیناموال قرار دارد.»
به گفته سیدسجادی، امیناموال از بیم گمشدن اثر، آن را به این شکل نگهداری میکند، روشی که بهزعم او موجب ریزش لایه زرین سطحی، کاهش جزئی در اندازه و ایجاد ترک در ساختار آن شده است.
وی با اشاره به ارزش علمی این اثر افزود: «چشم مصنوعی شهر سوخته نمادی از دانش پزشکی و هنر ایران باستان است و باید با انتقال فوری به موزه ملی ایران تحت فرایند مرمت علمی قرار گیرد تا از نابودی آن جلوگیری شود.»
این اظهارات در فضای مجازی و میان کارشناسان میراثفرهنگی بازتاب گستردهای داشت و منجر به طرح پرسشهایی درباره وضعیت فعلی نگهداری این شیء شد.
واکنش مقامات میراثفرهنگی؛ رد ادعاها و تأکید بر استانداردهای حفاظتی
در پی انتشار این اظهارات، مقامات رسمی میراثفرهنگی سیستان و بلوچستان ادعاهای مطرحشده را قاطعانه رد کردند.
مجتبی سعادتیان، معاون میراثفرهنگی این استان، اعلام کرد: «چشم مصنوعی شهر سوخته در شرایطی کاملاً استاندارد، ایمن و تحت نظارت مستمر نگهداری میشود و انتقال آن به تهران ضرورتی ندارد.»
او با اشاره به کلیپی که در فضای مجازی منتشر شده است، توضیح داد: «آنچه در این کلیپ به آن اشاره شده مربوط به بیش از یک دهه قبل و مربوط به مولاژ (نمونه حجمی بازسازیشده) اثر است نه شیء اصلی.»
به گفته سعادتیان، « این اثر باستانی ارزشمند به دلیل ماهیت ترکیبی از مواد آلی و معدنی، نیازمند شرایط نگهداری پایدار و کنترلشده است. چشم اصلی هرگز از مخزن موزه منطقهای جنوب شرق خارج نشده و پارامترهای محیطی همچون دما، رطوبت و نور بهطور مداوم با دستگاههای دیتالاگر کنترل میشود.»
وی افزود: «ادارهکل موزهها نیز وضعیت نگهداری این اثر را مطلوب ارزیابی کرده است».
معاون میراثفرهنگی سیستان و بلوچستان ضمن قدردانی از حساسیت جامعه علمی، پیشنهاد کرد بازدید محدود کارشناسان از اثر برای اطمینان عمومی ترتیب داده شود.
نخستین پروتز جهان چگونه کشف شد؟
چشم مصنوعی شهر سوخته در جریان کاوشهای سال ۱۳۸۶ کشف شد و از آن زمان تاکنون بهعنوان یکی از مهمترین دستاوردهای علمی باستانشناسی در جهان شناخته میشود.
این شیء متعلق به حدقه چشم چپ زنی حدود ۳۰ ساله بوده و از ترکیب قیر طبیعی، چربی حیوانی و الیاف گیاهی ساخته شده است.
سطح آن با لایهای نازک از طلا پوشانده شده و رگهای خونی بهصورت مصنوعی روی آن نقش بسته است.
تحلیلهای میکروسکوپی و ایزوتوپی نشان میدهد که این چشم در زمان حیات صاحبش – و نه پس از مرگ – روی چشم آسیبدیده نصب شده بود.
آثار جراحی و عفونتهای اطراف حدقه، فرضیههای آیینی یا تزئینی را رد کرده و کارکرد درمانی آن را تأیید میکند.
به باور پژوهشگران، این یافته گواهی است بر دانش پزشکی پیشرفتهای که هزاران سال پیش از نمونههای مشابه در مصر و یونان باستان در فلات ایران وجود داشته است.
تمدن اسرار آمیز ۵ هزار ساله ایران
شهر سوخته، در دشت لوت استان سیستان و بلوچستان، یکی از برجستهترین محوطههای باستانی فلات ایران است.
قدمت آن به حدود ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ پیش از میلاد بازمیگردد و یافتههای آن نشان از تمدنی سازمانیافته با پیشرفتهای چشمگیر در دانش، صنعت و هنر دارد.
از جراحیهای پیچیده جمجمه گرفته تا نخستین بازی فکری شبیه شطرنج و انیمیشن اولیه بر روی ظروف سفالی، همگی گواهی بر سطح بالای فناوری و خلاقیت مردمان این شهر است.
این محوطه با وسعتی حدود ۱۵۱ هکتار و بدون دیوار دفاعی، دارای ساختار شهری منظم و سیستم فاضلاب پیشرفته بوده است.
