دستور اجرایی تازه دونالد ترامپ با عنوان «تضمین امنیت دولت قطر»، نقطه عطفی در روابط ایالات متحده با یکی از کوچکترین اما تأثیرگذارترین بازیگران خلیج فارس به شمار میرود. این سند، برای نخستینبار در تاریخ سیاست خاورمیانه، یک تضمین امنیتی صریح آمریکایی را به کشوری عربی اعطا میکند و عملاً قطر را در زمرهی متحدانی قرار میدهد که امنیتشان بخشی از منافع ملی ایالات متحده تلقی میشود. همزمانی صدور این دستور با دیدار ترامپ و نتانیاهو، و نیز در سایهی حملات اخیر به دوحه، نشان میدهد واشنگتن در پی ترمیم توازن شکنندهی روابط خود با بازیگران خلیج فارس و بازتعریف نقش قطر در نظم چندقطبی در حال ظهور خاورمیانه است.
به گزارش سرویس بینالملل جماران، در تاریخ ۲۹ سپتامبر، رئیسجمهور ترامپ دستور اجراییای با عنوان «تضمین امنیت دولت قطر» را امضا کرد که «همپیمانی پایدار» میان ایالات متحده و قطر را به رسمیت میشناسد و تضمین امنیتی صریحی به قطر در صورت «حمله خارجی» ارائه میدهد.
در این دستور آمده است: «ایالات متحده تمام اقدامات قانونی و مناسب از جمله دیپلماتیک، اقتصادی و در صورت لزوم نظامی را برای دفاع از منافع ایالات متحده و دولت قطر و بازگرداندن صلح و ثبات اتخاذ خواهد کرد.»
پرسش اول: اهمیت این دستور اجرایی چیست؟
پاسخ: تضمین امنیتی صریح این دستور برای هیچ کشور عربی پیش از این سابقه نداشته و روابط قطر با ایالات متحده را بهطور چشمگیری عمیقتر میکند. قابل توجه است که این تضمین در قالب یک دستور اجرایی صادر شده و بهراحتی توسط رئیسجمهور بعدی قابل لغو است.
این دستور امنیت قطر را مستقیماً به منافع امنیت ملی ایالات متحده پیوند میزند و تصریح میکند: «ایالات متحده هرگونه حمله مسلحانه به قلمرو، حاکمیت یا زیرساختهای حیاتی دولت قطر را تهدیدی برای صلح و امنیت ایالات متحده تلقی خواهد کرد.»
فرمان همچنین بر برنامهریزی مشترک اضطراری میان ایالات متحده و قطر، به عنوان بخشی از واکنش هماهنگ به «هرگونه تجاوز خارجی» علیه قطر، تأکید دارد.
این دستور، یک ارتقاء چشمگیر نسبت به وضعیت «همپیمان عمده غیرناتو» است که در سال ۲۰۲۲ توسط دولت بایدن به قطر اعطا شد؛ عنوانی که پس از همکاری دوحه در عملیات تخلیه افغانستان اعطا گردید.
اگرچه ایالات متحده روابط امنیتی مستحکمی با سایر شرکای عربی خود مانند بحرین، مصر، اردن و عربستان سعودی دارد، اما هیچیک از این کشورها تاکنون از تضمین امنیتی صریح ایالات متحده برخوردار نبودهاند.
در این میان، عربستان سعودی مدتی است بهدنبال پیمان دفاع متقابل با واشنگتن بوده که در چارچوب مذاکرات عادیسازی روابط با اسرائیل مطرح شد، اما تلاشها برای نهاییسازی آن تاکنون متوقف مانده است.
پرسش دوم: چرا این دستور در این زمان صادر شد؟
پاسخ: این دستور اجرایی همزمان با دیدار نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، در دفتر بیضی کاخ سفید با رئیسجمهور ترامپ صادر شد و به نظر میرسد بخشی از تلاش گستردهتر ترامپ برای ترمیم روابط با قطر پس از حملات اسرائیل به دوحه در ۹ سپتامبر باشد. (قطر همچنین در ژوئن هدف حملات موشکی ایران قرار گرفته بود.)
ترامپ علاوه بر این، ترتیب عذرخواهی رسمی اسرائیل از قطر را داد؛ عذرخواهیای که توسط نتانیاهو در تماس تلفنی با نخستوزیر قطر، محمد بن عبدالرحمان آلثانی، از دفتر بیضی انجام شد.
این اقدام مسیر را برای ازسرگیری نقش میانجیگرانه قطر هموار کرد و رئیسجمهور ترامپ از دوحه خواست تا طرح صلح ۲۰ بندی آمریکا، که محور گفتوگو با نتانیاهو بود، را به رهبران حماس در قطر منتقل کند.
پرسش سوم: زمینه کلی برای فهم این دستور چیست؟
پاسخ: این دستور در بستر ظهور نظم چندقطبی جدید در خاورمیانه صادر شده که خلیج فارس را به «مرکز ثقل» تازه نظام بینالملل تبدیل کرده است.
نخست، این دستور بیانگر تعمیق روابط دولت ترامپ با قطر و تأکید بر نقش راهبردی دوحه در میانجیگری منطقهای است. در متن دستور، قطر به عنوان «همپیمانی ثابتقدم» توصیف شده و تلاشهای میانجیگرانهاش برجسته گردیده است. همچنین وزیر امور خارجه آمریکا موظف شده تا این همکاری میانجیگری را ادامه دهد؛ امری که به روشنی به نقش قطر در کاهش تنشهای منطقهای اشاره دارد.
دوم، این دستور بهطور غیرمستقیم اسرائیل را از انجام هرگونه حمله بیشتر به قطر بازمیدارد. در بیانیه عذرخواهی، نخستوزیر نتانیاهو گفته است: «اسرائیل برنامهای برای نقض حاکمیت [قطر] در آینده ندارد.»
اما زبان قوی دستور اجرایی ـ که هر حمله به قطر را تهدیدی علیه ایالات متحده قلمداد میکند ـ عملاً احتمال نقض این وعده از سوی اسرائیل را از میان برمیدارد.
در نهایت، تضمین امنیتی آمریکا به قطر پس از اعلام پیمان دفاع متقابل میان عربستان سعودی و پاکستان صادر شده است. این توافق که ماهها یا حتی سالها در دست مذاکره بود، درست پس از حملات اسرائیل علنی شد و نشاندهنده نگرانی فزاینده دولتهای خلیج فارس از کاهش اعتماد به ایالات متحده به عنوان تضمینکننده امنیت منطقه است.
در خاورمیانهای که روزبهروز چندقطبیتر میشود، این پیمان عربستان و پاکستان نمادی از تلاش ریاض برای تنوعبخشی به شراکتهای امنیتی و کاهش وابستگی خود به واشنگتن است.
با توجه به این تحولات، دستور اجرایی ترامپ احتمالاً با هدف اطمینانبخشی به شرکای خلیجی نگران صادر شده که ایالات متحده همچنان تهدیدات علیه امنیت آنها را جدی میگیرد.
