پایگاه خبری جماران: عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه، در خصوص انفجار بندر شهید رجایی یادداشتی برای جماران نوشته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
بندر شهید رجایی در بندرعباس مهمترین بندر صادراتی و وارداتی ایران به حساب می‌آید که هر اتفاق مهمی در آن می‌تواند تأثیرات داخلی و به ویژه از بعد اقتصادی داشته باشد.
حادثه انفجار و آتش سوزی در این بندر مهم نزدیک به یکصد نفر کشته و مفقود و بیش از ۱۲۰۰ نفر مجروح داشته که بر اساس اعدام‌های رسمی حال تعدادی از آنها وخیم است.
علت حادثه:
علت این حادثه هنوز دقیقا و به طور رسمی اعلام نشده، ولی به دستور رهبری مبنی بر پیگیری علت آن چه به صورت عمد و یا اهمال کاری قوه قضائیه، دولت و مجلس هر کدام پیگیر قضیه هستند. اما تا همین‌جا نظرات گوناگونی در رابطه با این رخداد تلخ و اسفناک اعلام شده است. از خرابکاری داخلی گرفته تا مدیریت ضعیف و نیز دخالت عوامل خارجی که نمی‌توان هیچکدام از این نظرات را قطعی تلقی نمود.
دلایل داخلی:
نظر دولت و بعضی مقامات تا کنون بر این بوده که مشکلات داخلی بندر از جمله انباشته شدن زیاد کانتینرها، عدم تفکیک کالاهای مختلف از یکدیگر و نیز کالاهای آتش‌زا از کالاهای معمولی، خلاف اظهاری، عدم عبور بسیاری از کانتینرها از ایکس ری، ورود کالاهای قاچاق و عدم اطلاع‌رسانی درست توسط بعضی از دستگاه‌ها و.. عوامل مختلف دیگر از دلایل اصلی این حادثه بوده است. سخنگوی دولت تا کنون هر گونه خرابکاری در ایجاد حادثه را رد کرده و اعلام نموده که دولت خود را موظف می‌داند که مردم را در جریان امر قرار دهد. شاهدان عینی بعضا می‌گویند که ابتدا شعله‌ای از یک کانتینر آغاز گردید و سپس به انفجار و آتش‌سوزی‌های بزرگتر تبدیل گردید. اما بعضی از شاهدان معتقدند که آتش‌سوزی به یک‌باره از چهار منطقه مجزا آغاز گردید که این مسأله ظن و گمان‌ها در مورد خرابکاری فردی و دست داشتن عوامل خارجی را در ذهن متبلور می‌کند.
البته علاوه بر نظرات دولت، گروهی از نمایندگان مجلس سریعا ضمن بازدید از بندر آسیب دیده اعلام کردند با بررسی‌های دقیق به عمل آمده و گفت‌وگو با شاهدان اهمال و سستی و مدیریت ضعیف باعث این اتفاق شده است. به همین دلیل تعدادی حدود ۴۰ نماینده با امضای نامه‌ای درخواست استیضاح وزیر راه و ترابری را کرده‌اند. البته مشکلات بندر مربوط به این چند ماهی نمی‌شود که خانم وزیر مسئولیت وزارتخانه فوق را به عهده گرفته بلکه این مشکلات سال‌ها است که بر روی هم انباشته شده و واقعیت این است که امورات این بندر صد درصد هم در اختیار مدیریت آن که از طرف وزارت راه تعیین می‌شود نیست.
عوامل خارجی:
در ایران طبیعی است که در هر اتفاقی که احتمال خرابکاری می‌رود ظن و گمان‌های اولیه متوجه دشمن اصلی اسرائیل باشد. به همین جهت در ابتدای امر و پس از این حادثه ارتش اسرائیل اعلام کرد که دخالتی در این انفجار و آتش‌سوزی نداشته است. یکی از دلایلی که ظن و گمان‌ها از سوی مردم به اسرائیل بیشتر شده این بود که خبرهایی از قبل منتشر شده بود که یک کشتی به نام «جیران» که حامل مواد سوختی برای موشک است، از بندری در چین حرکت کرده و یک روز قبل از حادثه در بندر شهید رجایی پهلو گرفته است. لذا حدس و گمان‌ها بر این رفت که ممکن است اسرائیل به این مواد سوختی حمله کرده باشد. خیلی زود ابتدا سخنگوی وزارت دفاع جمهوری اسلامی ورود مواد برای امور نظامی به بندر را تکذیب کرد و اعلام کرد که اصلا اقلام مورد نیاز وارداتی نظامی در این بندر تخلیه نمی‌گردد. به دنبال آن مسئولی از سپاه پاسداران نیز چنین تفکری را مردود دانست و اعلام نمود که سپاه محموله‌ای را وارد نکرده است.
البته بعد از چند روز یک ژنرال اسرائیلی بر خلاف نظر اولیه ارتش اسرائیل اعلام کرد که اتفاق آتش‌سوزی در بندر شهید رجایی می‌تواند به علت عوامل خارجی باشد. البته این نظر ژنرال اسرائیلی وقتی اعلام شد که آتش‌سوزی بزرگی در بیت‌المقدس رخ داد و دولت اسرائیل اعلام حالت اضطراری کرد.
اما در داخل ایران بعضی مسئولین و نمایندگان مجلس هم بودند که دست خارجی را در این امر دخیل می‌دانستند. به ویژه آنکه این انفجار و آتش‌سوزی در روزی رخداد که طرف‌های ایرانی و آمریکایی در حال مذاکره در مسقط بودند و این نظرات مربوط به عوامل خارجی نیز بدین دلیل بود که احتمال می‌دادند اسرائیل با خرابکاری خود به دنبال قطع مذاکرات ایران و آمریکا که به طور جدی با آن مخالف می‌باشد بوده است. به ویژه آنکه نتانیاهو با تلاش‌هایی که تا کنون به عمل آورده نتوانسته ترامپ را از گفت‌وگو با ایران منصرف کند و یا آن کشور را وارد یک درگیری برای از بین بردن تأسیسات هسته‌ای ایران بنماید. البته تا کنون شواهد نشان می‌دهد که این انفجار و آتش‌سوزی چه علت داخلی داشته باشد و چه خارجی هیچ‌گونه تأثیری بر مذاکرات ایران و آمریکا نداشته است.
در رابطه با احتمال دخالت عوامل خارجی در آتش سوزی همان‌طوری‌که در بالا ذکر شد بعضی شخصیت‌ها و نمایندگان اظهار نظر کرده اند.
شهریاری عضو کمیته امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در مصاحبه با یک خبرگزاری ایرانی اعلام کرده که خیلی از مردم علت این حادثه را ناشی از خرابکاری می‌دانند. حتی اظهار داشته این حادثه می‌تواند ناشی از برخورد ریزپرنده‌ها باشد. هر چند که احتمال انفجار خرابکارانه و حتی حضور فرد و حتی افراد نفوذی هم مطرح کرده است. این عضو کمیسیون امنیت ملی همچنین احتمال توطئه را هم مطرح کرده و گفته دستگاه‌های امنیتی حتما به این اتفاق به عنوان یک توطئه نگاه خواهند کرد و آن را مورد بررسی قرار خواهند داد. وی در ادامه تأکید نموده که کار اسرائیل تخریب مذاکرات است. البته ایشان سهل‌انگاری سهوی را هم کاملا رد نکرده است.
شاید در روزها و یا هفته‌های آینده زوایای بیشتری از این اتفاق مهم در یک بندر بزرگ ایرانی روشن شود. ضمن اینکه باید منتظر ماند تا تحقیقاتی که از سوی دستگاه‌های امنیتی و دولت در حال بررسی است نتیجه‌اش اعلام گردد. در چند روز اول حادثه همه آنهایی که در منطقه در حال تلاش بودند تمرکزشان عمدتا بر مهار آتش و نجات افراد بوده است. از این به بعد پیگیری علت حادثه با جدیت بیشتری دنبال می‌شود.
توسعه نیافتگی:
واقعیت این است که ایران به عنوان کشوری بزرگ در خاورمیانه با جمعیتی حدود ۸۵ میلیون نفر که با اضافه نمودن مهاجرین خارجی جمعیت موجود آن بیش از ۹۰ میلیون نفر را شامل می‌شود نباید بیشتر کالاهای مورد نیازش را از یک بندر وارد و یا صادرات داشته باشد. برای کشوری با ۲۵۰۰ کیلومتر مرز آبی در جنوب و در یک منطقه استراتژیک دنیا باید بنادر دیگری هم در کنار شهرهای بزرگتر جنوبی خود داشته باشد که کالاهای تجاری وارداتی و صادراتی از بنادر مختلف برای حمل و نقل اقدام شود. در هر جا که بندر ایجاد گردد توسعه و افزایش جمعیت را هم به دنبال دارد و در مواقع بروز حادثه کشور از لطمات کمتری برخوردار می‌گردد.
بعد از ۳۵ سال که از جنگ تحمیلی می‌گذرد بندر مهم خرمشهر آن‌طور که لازم است بازسازی نشده که یکی از گلایه‌های مردم خوزستان است. در جنوب شرق کشور چند دهه است که قرار است از دل شهر چابهار بندری مهم ایجاد گردد که بخش مهمی از بار حمل کالای کشور را به عهده بگیرد، ولی متأسفانه مسئولین هر بار اطلاع‌رسانی می‌کنند که مذاکرات تازه‌ای با هندی‌ها انجام شده و قرار است چنین و چنان شود. اتفاقا تنها موردی که آمریکایی‌ها به علت مسأله افغانستان بر روی تحریم محلی در ایران دست نگذاشتند چابهار بود، ولی بیش از دو دهه است که در این تنها شهر مهم ایرانی در کنار دریای عمان اقدام جدی صورت نگرفته و منتظر اقدامات ناچیز هندی‌ها بوده و از توسعه جدی چابهار غافل مانده‌اند.
متأسفانه یک تحلیل دقیق ژئوپلیتیکی در بین دست‌اندرکاران وجود نداشته که علی‌رغم عدم وجود تحریم بر چابهار چرا بیش از ۲۰ سال است که هندوستان به جز ایجاد یک اسکله محدود اقدام جدی در توسعه این بندر ننموده است. جالب است که حتی با ایجاد یک اسکله در چابهار بعضی کالاهای صادراتی هند به افغانستان هنوز از طریق پاکستان حمل می‌شود. هندوستان روابط بسیار گسترده و سودآوری با امارات متحده عربی دارد، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای از سوی امارات در هند صورت گرفته و میلیون‌ها هندی در امارات و حوزه خلیج فارس مشغول کارند. لذا بدون رضایت امارات عربی متحده هندوستان سرمایه‌گذاری مهمی را در چابهار برای توسعه جدی آن صورت نمی‌دهد. توسعه چابهار نتیجه‌اش کاهش تمرکز فعالیت اقتصادی ایران از بندر شهید رجایی و دبی و حرکت بعضی از مبادلات به سوی عمان خواهد بود. لذا خوب است این حادثه درسی باشد برای مسئولین ذیربط که علت عقب‌افتادگی های توسعه بندری در کشور را دقیقا مورد بررسی قرار دهند.
در پایان می‌توان نتیجه گرفت که تا کنون نه می‌توان مشکلات اساسی مربوط به بندر را که علت اصلی حادثه بوده رد نمود و نه می‌توان کاملا خرابکاری عوامل و یا دشمن خارجی را نادیده گرفت. آنچه که از این به بعد اهمیت پیدا می‌کند رفع مشکلات مدیریتی، ساختاری و امنیتی و نیز بهسازی این بندر است که در آینده از این حوادث جلوگیری شود.
