اعمال تعرفه‌های متقابل دولت ایالات متحده علیه چنی در ماه‌های اخیر، باعث بازنگری سریع در بلوک‌های تجاری در آسیا و اقیانوسیه، به ویژه در جنوب شرقی آسیا، شده است.
به گزارش جماران، دونالد ترامپ؛ رییس‌جمهوری آمریکا سه ماه پیش، با انتشار بیانیه‌ای از توقف ۹۰ روزه تعرفه‌های خود و افزایش تعرفه‌های اعمال شده بر چین خبر داد.
ترامپ درحالی تعرفه‌های اعمال شده بر کشورهای جهان را به‌مدت ۹۰ روز تعلیق کرد که تصمیم گرفت تعرفه‌ها بر چین را به قوت خود حفظ کند؛ تصمیمی که حاوی پیام‌های اقتصادی، سیاسی و راهبردی است.
پس از اعلام تعلیق ۹۰ روزه تعرفه‌ها، دولت ترامپ بلافاصله پیشنهاد مذاکرات دوجانبه را به کشورهای کلیدی مانند برزیل، هند، عربستان سعودی، کره جنوبی و ترکیه ارائه داد. هدف اصلی این مذاکرات نه فقط مسائل تجاری، بلکه همچنین مسائل ژئوپلیتیکی از جمله همکاری‌های امنیتی، هماهنگی در زنجیره تأمین انرژی و حمایت در نهادهای بین‌المللی بود.
با این حال، به نظر می‌رسد که وضعیت در جنوب شرق آسیا در حال تغییر باشد و امروز آسیای جنوب شرقی به دلیل تعدد سرسام‌آور اتحادهای چندجانبه جدید و مشارکت‌های دوجانبه‌ای که در میان آنها قرار گرفته، در مرکز توجه است.
سه مرکز قدرت متمایز تجاری اتحادیه اروپا، چین و شورای همکاری خلیج فارس (GCC) با جاه‌طلبی‌هایی برای افزایش استراتژیک تجارت با منطقه ظهور کرده و این امر با تلاش برای تقویت روابط موجود بین کشورهای جنوب شرقی آسیا، از جمله از طریق استفاده از دیجیتالی شدن برای تقویت تجارت منطقه‌ای، تکمیل می‌شود.
انتظار می‌رفت کشورهای جنوب شرقی آسیا، که در دوران دولت ترامپ با برخی از بالاترین نرخ‌های تعرفه متقابل روبرو بودند، به طور فعال روابط تجاری خود را متنوع کنند. با این حال، قدرت‌های پیشرو تجارت جهانی با اتحادیه اروپا، چین و شورای همکاری خلیج فارس در خط مقدم اولین کسانی بوده‌اند که دست به کار شده‌اند و نشان داده‌اند که بیش از حد مشتاق ایجاد مشارکت‌های جدید هستند.
انگیزه این ارتباط، نه تنها در قابلیت‌های تولیدی یا صادراتی منطقه، بلکه در نقش رو به رشد آن به عنوان مصرف‌کننده کالاهای جهانی ریشه دارد. پتانسیل اقتصادی قابل توجه جنوب شرقی آسیا به طور فعال در حال تغییر شکل رقابتی آن و ایجاد تغییرات ساختاری در روابط تجاری جهانی است و به نظر می‌رسد روابط تجاری بین‌المللی، مستقل از سرنوشت تعرفه‌های متقابل ایالات متحده، در منطقه جنوب شرقی آسیا و فراتر از آن در حال تقویت باشد.
گفتمان متحول تجارت جهانی
نزدیک شدن به تاریخ پایان ۹۰ روزه توقف تعرفه‌های متقابل ایالات متحده در ۹ ژوئیه، نگرانی‌های اولیه در مورد فروپاشی قریب‌الوقوع نظم تجارت جهانی مبتنی بر قانون را به طور قابل توجهی تغییر داده است. در عوض، این روایت با اجماع قریب‌الوقوع بین‌المللی در مورد اهمیت حیاتی یک سیستم تجارت چندجانبه شکل می‌گیرد. از آنگلا مرکل؛ صدراعظم سابق آلمان گرفته تا کیم‌یونگ؛ معاون نخست‌وزیر سنگاپور، رهبران سراسر جهان آشکارا از ایجاد اتحادهای جدید نه تنها برای دفاع، بلکه برای گسترش یک سیستم تجارت مبتنی بر قانون نیز حمایت کرده‌اند. انجمن کشورهای جنوب شرقی آسیا ASEAN اخیرا بیانیه مشترکی با ژاپن، چین و کره جنوبی منتشر کرده و تعهد این گروه به چندجانبه‌گرایی در تجارت را مجددا مورد تایید و تاکید خود قرار دادند.
از سوی دیگر و همزمان با اقدام اقتصادها برای تنظیم مجدد اولویت‌های تجاری خود، آسیای جنوب شرقی به سرعت به عنوان مرکز تعامل در حال ظهور است و طی ۹۰ روزی که از اعلام تعرفه‌های ترامپ می‌گذرد، سه روند تجاری متمایز «تنوع شرکای تجاری، ظهور مراکز قدرت تجاری جدید و تأکید بر تجارت درون کشورهای عضو آسهآن» در جنوب شرقی آسیا ظاهر شد.
تنوع‌بخشی به شرکای تجاری برای ایجاد اتحادهای چندجانبه جدید
مالزی در 27 ماه مه (6 خرداد سال جاری) میزبان اولین اجلاس مشترک سه جانبه «آسهآن-شورای همکاری خلیج فارس-چین» بود. اگرچه این اجلاس به یک اتحاد الزام‌آور تبدیل نشد، اما برای این گروه از کشورها که بیش از 20 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، اولین بار است که اهداف تجاری متقابل و مشترک دنبال می‌شود.
آسهآن در حال حاضر اعضای مشترکی (برونئی، مالزی، سنگاپور و ویتنام) با توافقنامه ترانس پاسیفیک CPTPP دارد و در حالی که بعید است اتحادیه اروپا رسما به CPTPP بپیوندد، می‌توان انتظار همکاری نزدیک‌تری در رفع موانع تجاری، هماهنگی پاسخ به تعرفه‌های ایالات متحده و هماهنگ‌سازی قوانین در زمینه‌های جدید مانند تجارت دیجیتال و پایداری را داشت.
یک بلوک تجاری قدرتمند اقتصادی دیگر متشکل از «آسهآن، بریتانیا و استرالیا» است که به طور غیررسمی «ASEANAUK» نامیده و اخیرا مورد توجه قرار گرفته است که انتظار می‌رود اهداف کلیدی آن حول محور ارتقای امنیت اقتصادی و تاب‌آوری زنجیره تامین باشد. CPTPP یک نقطه شروع کلیدی خواهد بود؛ چراکه بریتانیا، استرالیا و چهار کشور از 10 کشور عضو آسهآن در حال حاضر به بلوک تجاری ترانس پاسیفیک تعلق دارند.
مراکز قدرت جدید تجاری در حال ظهور است!
برجستگی اقتصادی رو به رشد کشورهای جنوب شرقی آسیا توجه قدرت‌های تجاری پیشرو جهانی را به خود جلب کرده است. اروپا، چین و کشورهای حوزه خلیج فارس همگی به صورت استراتژیک در تلاشند تا حوزه نفوذ خود را در منطقه گسترش دهند تا مشارکت‌های اقتصادی جدیدی ایجاد کنند و خل ناشی از حضور ایالات متحده را پر کنند.
برای اولین بار، نسخه امسال مجمع امنیتی برتر آسیا، گفتگوی شانگری‌لا، میزبان سخنرانی اصلی یک رهبر اروپایی بود. امانوئل مکرون؛ رییس جمهورس فرانسه، استدلال خود را برای ایجاد ائتلافی جدید بین اروپا و آسیا برای حفظ هنجارهای جهانی برای تجارت آزاد ارائه داد و آن را جایگزین «راهی سوم» برای ایالات متحده و چین نامید.
این مسئله نشان دهنده چرخش کلی اروپا به سمت همکاری با قدرت‌های نوظهور آسیایی همفکر است که در حال حاضر جزو سریع‌ترین بازارهای مصرف‌کننده در حال رشد در سطح جهان هستند. اتحادیه اروپا تعاملات فعالی با بازارهای جنوب شرقی آسیا دارد برای مثال، تحولات اخیر شامل امضای توافقنامه تجارت دیجیتال با سنگاپور برای تعیین استانداردهای جهانی برای تجارت دیجیتال و تجدید مذاکرات تجاری با اندونزی، مالزی و تایلند، یک نمونه آن است.
ظرف چند روز پس از اعلام تعرفه‌های متقابل ایالات متحده، شی جین پینگ؛ رییس جمهوری چین، سفری به سه کشور آسیب‌دیده در منطقه جنوب شرقی آسیا را آغاز کرد. هدف واضح بود؛ ایجاد مشارکت‌های معنادار برای محافظت از سیستم تجارت چندجانبه!
او برای تقویت روابط تجاری از کامبوج، ویتنام و مالزی بازدید کرد و به ترتیب ۳۷، ۴۵ و ۳۱ توافقنامه با این کشورها به امضا رساند. پس از این، چین با پایان دادن به مذاکرات نسخه سوم توافقنامه تجارت آزاد چین-آسهآن، که شامل عناصر جدیدی مانند اقتصادهای دیجیتال و سبز است، تعهد خود را به آسهآن، به طور کلی و مجددا مورد تایید قرار داد. این موارد نشان دهنده قصد تقویت شده چین برای تشدید تعامل با اقتصادهای جنوب شرقی آسیا در تلاش برای ایجاد ائتلاف گسترده‌تر برای محافظت از سیستم تجارت آزاد جهانی است.
از طرفی، شورای همکاری خلیج فارس، به عنوان یک محور جدید برای تعامل استراتژیک با منطقه جنوب شرقی آسیا در زمینه تجارت، در چند ماه گذشته از طریق مذاکرات FTA با اندونزی، که انتظار می‌رود تا پایان سال 2025 به پایان برسد، در حال شتاب است. شورای همکاری خلیج فارس اخیرا مذاکرات FTA را با مالزی نیز در حاشیه اجلاس آسهآن آغاز کرده است.
یکی دیگر از نتایج کلیدی این اجلاس، عضویت شورای همکاری خلیج فارس به عنوان یکی از شرکت‌کنندگان اصلی در بلوک تجاری جدید آسهآن-شورای همکاری خلیج فارس-چین بود.
تقویت تجاری درون آسهآن
در بحبوحه افزایش تعاملات بین‌المللی، کشورهای جنوب شرقی آسیا نیز از طریق لفاظی و اقدامات ملموس، تعهد خود را به همکاری منطقه‌ای تجدید می‌کنند. در تلاشی در سطح کلان برای تقویت تجارت منطقه‌ای و تعمیق ادغام درون آسهآن، این بلوک اخیرا مذاکرات مربوط به توافقنامه تجارت کالای ارتقا یافته آسهآن را به پایان رسانده است.
با تمرکز بر سطح دوجانبه، تایلند و اندونزی، دو اقتصاد بزرگ جنوب شرقی آسیا، در حال ایجاد یک کمیته مشترک دولتی برای ترویج تجارت دوجانبه هستند. ویتنام اخیرا روابط خود با تایلند را به وضعیت «مشارکت استراتژیک جامع» ارتقا داده است، بالاترین رتبه‌ای که هانوی از آن استفاده می‌کند، تا دسترسی به بازار را به طور قابل توجهی گسترش داده و سرمایه‌گذاری را افزایش دهد. این چهارمین مشارکت ویتنام با یک کشور عضو آسهآن است و نشان‌دهنده علاقه این کشور به مشارکت کلیدی در تقویت روابط منطقه‌ای است.
همچنین، منطقه ویژه اقتصادی -سنگاپور که به تازگی توسط سنگاپور و مالزی اعلام شده است، جذابیت بیشتری پیدا کرده است، که قرار است پیوندهای اقتصادی بین دو کشور را افزایش داده و بستری برای افزایش تاب‌آوری کلی زنجیره تأمین آسهآن باشد.
نگاه به آینده
تمام تحولات فوق در سیاست تجاری تنها در سه ماه گذشته رخ داده است. این سرعت، گواهی بر چابکی کشورها برای حفظ نظم تجاری جهانی آزاد است. در حالی که دور شدن کامل از ایالات متحده در دستور کار هیچ کشوری نیست، اما گذار از استراتژی قبلی «چین + ۱» به رویکرد «ایالات متحده + n» در حال ظهور است. در اینجا «n» به معنای تنوع تجاری پیشگیرانه با ایجاد روابط جدید نه تنها با یک کشور، بلکه با تعدادی بالایی از کشورها است.
در نهایت، اتحادهای تجاری جدید برای تحقق دستاوردهای مرتبط با مزیت نسبی که قبلا استفاده نشده بودند و ایجاد روابط ژئوپلیتیکی نزدیک‌تر عالی هستند. این چیزی است که قدرت‌های متوسط مانند کشورهای جنوب شرقی آسیا به طور فزاینده‌ای در آن سرآمد هستند. اگر این روند ادامه یابد، به نظر می‌رسد که آینده ممکن است متعلق به قدرت‌های متوسطی باشد که رشد اقتصادی جهانی را از طریق استقلال بیشتر و همکاری نزدیک بین یکدیگر رهبری می‌کنند.
چنین دنیای واقعا چندقطبی با بازیگران متعدد که از تجارت آزاد حمایت می‌کنند، ممکن است تنها چند ماه پیش خیالی به نظر می‌رسید، اما امروز ظاهرا اتفاقات زیادی می‌تواند در نزدیک شدن به مهلت ۹۰ روزه ترامپ رخ دهد.
