در حالی که جهان درگیر تحولات سیاسی و مناقشات بین‌المللی است، موج جدیدی از آوارگی گسترده فلسطینیان در کرانه باختری کمتر مورد توجه قرار گرفته است. عملیات نظامی اسرائیل، که به بهانه سرکوب گروه‌های مسلح انجام می‌شود، هزاران فلسطینی را از خانه‌هایشان رانده و بحران انسانی تازه‌ای را در این منطقه رقم زده است. با تخریب گسترده زیرساخت‌ها و بی‌خانمان شدن هزاران نفر، نگرانی‌ها درباره تغییرات ژئوپلیتیکی و پیامدهای بلندمدت این جابه‌جایی اجباری افزایش یافته است.
به گزارش جماران، نیویورک تایمز نوشت: عملیات نظامی چند هفته‌ای اسرائیل در چندین شهر کرانه باختری، حدود ۴۰ هزار فلسطینی را آواره کرده است. مورخان و پژوهشگران این رویداد را بزرگ‌ترین جابه‌جایی غیرنظامیان در این منطقه از زمان جنگ عربی-اسرائیلی سال ۱۹۶۷ می‌دانند. عملیات اسرائیل علیه گروه‌های مسلح فلسطینی در سه منطقه از شمال کرانه باختری، هزاران نفر را مجبور کرده است که به خانه دوستان و بستگان پناه ببرند یا در سالن‌های عروسی، مدارس، مساجد، ساختمان‌های شهرداری و حتی در یک انبار مزرعه اسکان یابند.
اهداف اعلامی و پنهان عملیات اسرائیل
ارتش اسرائیل هدف این عملیات را سرکوب فعالیت‌های مسلحانه در جنین، طولکرم و اطراف طوباس اعلام کرده و می‌گوید که این حملات، شبه‌نظامیانی را هدف قرار داده است که یا در انجام عملیات علیه غیرنظامیان اسرائیلی نقش داشته‌اند یا در حال برنامه‌ریزی برای آن بوده‌اند. اما فلسطینی‌ها نگران‌اند که این عملیات تلاشی پنهان برای آواره‌سازی دائمی آن‌ها و افزایش کنترل اسرائیل بر مناطق تحت مدیریت تشکیلات خودگردان فلسطین باشد؛ نهادی نیمه‌خودمختار که خود نیز در ماه‌های اخیر با گروه‌های مسلح درگیر بوده است.
خاطره تلخ نکبت در میان آوارگان فلسطینی
بسیاری از آوارگان کنونی، نسل پناهجویانی هستند که در جریان جنگ‌های مرتبط با تأسیس دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸، از خانه‌هایشان رانده شدند یا ناچار به فرار شدند؛ دوره‌ای که در زبان عربی به آن نکبت گفته می‌شود. این آوارگی دوباره، حتی اگر موقتی باشد، خاطرات دردناک آن فاجعه بزرگ در تاریخ فلسطین را زنده می‌کند.
آوارگان بی‌سرپناه؛ بی‌خانمانی پس از سه هفته
با وجود بازگشت حدود ۳۰۰۰ نفر به خانه‌هایشان، اکثریت آوارگان همچنان پس از بیش از سه هفته بی‌خانمان مانده‌اند. به گفته دو کارشناس فلسطینی و دو کارشناس اسرائیلی در زمینه تاریخ کرانه باختری، این میزان آوارگی حتی از جابه‌جایی‌های ناشی از عملیات مشابه اسرائیل در سال ۲۰۰۲ نیز فراتر رفته است. در آن سال، نیروهای اسرائیلی در اوج قیام فلسطینیان، معروف به انتفاضه دوم، که ابتدا با اعتراضات آغاز شد و سپس به موجی از حملات فلسطینیان علیه صهیونیست ها انجامید، به چندین شهر یورش بردند. همچنین، میزان آوارگی فعلی به‌مراتب بیشتر از درگیری‌های داخلی فلسطینیان در اوایل امسال است؛ زمانی که به گفته شورای رهبری ساکنان جنین، حدود ۱۰۰۰ نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شدند. همانند سال ۲۰۰۲، برخی از آوارگان این عملیات جدید نیز دیگر خانه‌ای برای بازگشت نخواهند داشت. ارتش اسرائیل ده‌ها ساختمان را در مناطق تحت حمله خود تخریب کرده و با نابود کردن جاده‌ها، لوله‌های آب و خطوط برق، آنچه را که به ادعای اسرائیل تله‌های انفجاری کار گذاشته‌شده توسط شبه‌نظامیان بوده، از بین برده است.
ویرانی گسترده زیرساخت‌ها و بحران سکونت در اردوگاه‌های پناهجویان
دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل اعلام کرده است که سیستم‌های آب و فاضلاب در چهار منطقه پرجمعیت شهری، که به دلیل اسکان آوارگان سال ۱۹۴۸ و نسل‌های بعدی آن‌ها اردوگاه پناهجویان نامیده می‌شوند، به‌طور کامل تخریب شده است. این نهاد همچنین گزارش داده که بخشی از زیرساخت‌های آبرسانی با فاضلاب آلوده شده است. «حکیم ابو صفیه»، مسئول خدمات اضطراری در اردوگاه طولکرم، می‌گوید: «به نقطه‌ای رسیده‌ایم که اردوگاه‌های پناهجویان دیگر قابل سکونت نیستند. این مناطق ویران شده‌اند. حتی اگر ارتش عقب‌نشینی کند، نمی‌دانیم چه چیزی برای بازسازی باقی خواهد ماند.» ابعاد کامل خسارات هنوز مشخص نیست، زیرا ارتش اسرائیل همچنان در بیشتر مناطقی که به آن‌ها یورش برده، حضور دارد. بااین‌حال، سازمان ملل تاکنون تخریب گسترده بیش از ۱۵۰ خانه در جنین را ثبت کرده است. تا اوایل فوریه، ارتش اسرائیل اذعان کرده بود که دست‌کم ۲۳ ساختمان را منفجر کرده، اما از ارائه آمار جدید درباره تعداد سازه‌های تخریب‌شده خودداری کرده است.
تخریب گسترده و فشار بر آوارگان برای ترک همیشگی سرزمین خود
«رامی ابو سریه»، آرایشگر ۵۳ ساله‌ای که در ۲۷ ژانویه، در نخستین روز عملیات اسرائیل در طولکرم، مجبور به ترک خانه‌اش شد، می‌گوید: «سربازان اسرائیلی یکی پس از دیگری مناطق را تصرف می‌کنند و خانه‌ها، زیرساخت‌ها و جاده‌ها را ویران می‌کنند.» او ادامه می‌دهد: «اسرائیلی‌ها دو هدف دارند—نخست، وادار کردن پناهجویان به مهاجرت از شمال کرانه باختری به سمت مناطق مرکزی، با هدف از بین بردن کامل اردوگاه‌های پناهجویان. دوم، سرکوب مقاومت و تضعیف توانایی تشکیلات خودگردان فلسطین در اداره امور.»
سرکوب مقاومت فلسطینیان به بهانه مبارزه با تروریسم
سرهنگ دوم «ناداو شوشانی» سخنگوی ارتش اسرائیل اعلام کرد که هدف عملیات نظامی، ریشه‌کن کردن گروه‌های مسلح، از جمله حماس، است که حملات علیه غیرنظامیان اسرائیلی انجام می‌دهند. سرهنگ «شوشانی» با اشاره به حمله تحت رهبری حماس در اکتبر ۲۰۲۳ که به کشته شدن حدود ۱۲۰۰ نفر و ربوده شدن نزدیک به ۲۵۰ گروگان انجامید، گفت: «هدف این عملیات جلوگیری از اقدامات در مناطقی است که تنها چند کیلومتر با جوامع یهودی فاصله دارند و همچنین پیشگیری از تکرار حادثه ۷ اکتبر.» او تأیید کرد که در برخی موارد، به افراد دستور داده شده که ساختمان‌های نزدیک به آنچه که او مخفیگاه شبه‌نظامیان نامید، را تخلیه کنند. اما در عین حال، هرگونه سیاست گسترده تخلیه اجباری یا آواره‌سازی فلسطینیان را رد کرد و افزود: «اگر مردم بخواهند در منطقه جابه‌جا شوند، طبیعتاً اجازه دارند.» همچنین اشاره کرد که حدود ۳۰۰۰ نفر تاکنون توانسته‌اند به اردوگاه الفارعه در نزدیکی طوباس بازگردند.
تخلیه اجباری با تهدید و ارعاب نظامیان اسرائیلی
بااین‌حال، فلسطینیان آواره می‌گویند که هم در جنین و هم در طولکرم، سربازان اسرائیلی با استفاده از بلندگوها دستور تخلیه عمومی صادر کرده و آن‌ها را مجبور به ترک خانه‌هایشان کرده‌اند. «اوس خضر»، صاحب یک سوپرمارکت در طولکرم می‌گوید: «ما مجبور شدیم اردوگاه را ترک کنیم—ارتش ما را تهدید کرد که به سمت ما شلیک خواهد کرد.» او افزود: «سربازان با بلندگوها اعلام کردند که مردم باید اردوگاه را ترک کنند، وگرنه به آن‌ها شلیک خواهد شد.»
مواضع ارتش اسرائیل و تکذیب آواره‌سازی اجباری
در واکنش به این ادعا و موارد مشابه، ارتش اسرائیل در بیانیه‌ای تأکید کرد که هیچ دستور تخلیه‌ای صادر نشده است، اما برای تمامی افرادی که مایل به خروج بودند، مسیر امن فراهم شده است. این بیانیه همچنین اشاره دارد که نیروهای اسرائیلی در محله آقای «خضر» عملیات انجام دادند، زیرا «زیرساخت‌های تروریستی و سلاح‌هایی که شبه‌نظامیان در یک کتابفروشی مخفی کرده بودند، کشف شد.» اما فلسطینیان این ادعاها را رد می‌کنند.
گسترش اشغالگری و شهرک‌سازی اسرائیل در کرانه باختری
اسرائیل در سال ۱۹۶۷ کرانه باختری را از اردن تصرف کرد و فلسطینیان را از چندین روستا در نزدیکی مرز خود بیرون راند، که این اقدام باعث فرار صدها هزار نفر دیگر به اردن شد. از آن زمان، اسرائیل به‌تدریج کنترل خود را بر این منطقه گسترش داده و صدها شهرک، اغلب بر روی اراضی خصوصی فلسطینیان، برای اسکان صدها هزار اسرائیلی احداث کرده است.
نقش وزرای راست‌گرا در تشدید سیاست‌های اسرائیل
تلاش‌ها برای تحکیم کنترل اسرائیل بر کرانه باختری پس از روی کار آمدن دولت کنونی در سال ۲۰۲۲ شدت گرفت. «بتسلئل اسموتریچ»، از رهبران شهرک‌نشینان که به سمت وزیر دارایی منصوب شد، اختیار نظارت بر بخشی از یک واحد نظامی قدرتمند را دریافت کرد؛ واحدی که کنترل پروژه‌های ساختمانی فلسطینیان را در بیشتر این منطقه در دست دارد. قدرت‌گیری او، نگرانی‌ها درباره نیت دولت را افزایش داد. «اسموتریچ» در سال ۲۰۱۷ طرحی مفصل ارائه کرد که خواستار کنترل دائمی اسرائیل بر این سرزمین بود. بر اساس این طرح، فلسطینیان—دست‌کم در مراحل اولیه—از حق رأی محروم می‌شدند، و آن‌هایی که حاکمیت اسرائیل را نمی‌پذیرفتند، یا مشوق مالی برای مهاجرت دریافت می‌کردند، یا در صورت مقاومت مسلحانه، کشته می‌شدند.
تشدید محدودیت‌ها بر فلسطینیان و فشار بر آنروا
دولت اسرائیل محدودیت‌های بیشتری بر رفت‌وآمد فلسطینیان در کرانه باختری اعمال کرده، فعالیت آنروا—آژانس سازمان ملل متحد که مسئول رسیدگی به امور پناهجویان فلسطینی و نسل‌های بعدی آنهاست—را ممنوع کرده و اقدامی جدی برای جلوگیری از تلاش‌های فعالان راست‌گرای افراطی اسرائیلی جهت بیرون راندن هزاران دامدار فلسطینی از مناطق دورافتاده اما استراتژیک این سرزمین انجام نداده است.
چشم‌انداز درگیری‌ها؛ آوارگی گسترده
«مها نصار»، تاریخ‌دان فلسطینی-آمریکایی در دانشگاه آریزونا، می‌گوید: «آنچه این لحظه را بی‌سابقه می‌کند، نه فقط گستردگی آوارگی، بلکه گفتمانی است که به‌طور فزاینده‌ای ایده آوارگی اجباری دائمی را عادی‌سازی می‌کند.» او افزود: «این یک تشدید جدی در درگیری دیرینه است، تغییری که می‌تواند ساختار سیاسی و جمعیتی منطقه را به‌طور اساسی دگرگون کند.»
