پاول دورف، مدیرعامل تلگرام، که پیشتر با ایجاد شبکه «تون» و تبدیل آن به یکی از فعالترین اکوسیستمهای بلاکچینی جهان سر و صدای زیادی به پا کرده بود، اینبار با معرفی «کوکون» (Cocoon) بهنظر میرسد میخواهد نقش تازهای در دنیای هوش مصنوعی ایفا کند؛ نقشی که نه در مقام سازندهٔ یک مدل عظیم، بلکه در مقام ایجاد «زیرساختی جهانی برای اجرای هوش مصنوعی» تعریف میشود.
به گزارش جماران؛ پاول دوروف یکطرح جسورانه برای به اشتراکگذاری زیرساخت موردنیاز هوشمصنوعی توسط کاربران جهان را آغاز کرده است.
- کلیدیترین سختافزار برای توسعه هوشمصنوعی، سختافزاری است بهنام جیپییو (GPU) یا واحد پردازش گرافیکی؛ این سختافزار، حجم بزرگی از محاسبات سنگین را بهصورت همزمان انجام دهد. به همین خاطر است که هرجا صحبت از هوش مصنوعی و پردازشهای سنگین میشود، این اسم در مرکز ماجرا قرار دارد.
اما مشکل اصلی بسیاری از توسعهدهندگان امروز این است که این منابع پردازشیِ قدرتمند، گران، محدود و در اختیار چند ابرشرکت بزرگ هستند.
«کوکون» طرح جدید و جسورانه پاول دوروف، دقیقاً سراغ همین مسئله رفته است. یک «بازار آزاد جیپییو» که در آن افرادی که کارتهای گرافیک قوی دارند، چه یک مزرعه سروری و چه یک سیستم خانگی با کارتهای سطح بالا، میتوانند دستگاه خود را به شبکه وصل کنند و در ازای قدرت پردازشی که ارائه میکنند، پاداش دریافت کنند. این پاداش بهصورت «تونکوین» (Toncoin) پرداخت میشود؛ همان رمزارزی که در اکوسیستم «تون» استفاده میشود.
چرا جیپییو تا این حد مهم است؟
جیپییو یا «پردازنده گرافیکی» در اصل قطعهای است که ابتدا برای ساخت و نمایش تصاویر بازیهای رایانهای طراحی شد، اما امروز به یکی از مهمترین بخشهای دنیای فناوری تبدیل شده است. دلیل اهمیتش این است که میتواند حجم بزرگی از محاسبات را بهصورت همزمان انجام دهد؛ کاری که سی.پی.یو در آن کندتر است. همین توانایی، جیپییو را به موتور اصلی پشتِ بسیاری از فناوریهای امروزی -از هوش مصنوعی و مدلهای زبانی گرفته تا رندر فیلم و تحلیل داده- تبدیل کرده است.
جیپییو را میتوان مثل یک «کارگرِ خیلی سریعِ انجامِ کارهای تکراری» در کامپیوتر تصور کرد. اگر سیپییو یا پردازنده، مغز اصلی دستگاه باشد که کارهای مختلف را یکییکی انجام میدهد، جیپییو مثل یک گروه بزرگ از کارگرهاست که همزمان میتوانند هزاران کار کوچک را پردازش کنند.
این توانایی باعث میشود برای کارهایی مثل ساختن تصویرهای بازیهای رایانهای، رندر انیمیشن، یا اجرای مدلهای هوش مصنوعی—که همهشان به انجام هزاران محاسبه شبیه به هم نیاز دارند—بسیار مناسب باشد. به زبان ساده: هر جا لازم باشد مقدار زیادی داده با سرعت بالا و بهصورت همزمان پردازش شود، جیپییو بهترین گزینه است؛ درست مثل اینکه بهجای سپردن کار به یک نفر، آن را بین یک تیم بزرگ تقسیم کنیم تا نتیجه خیلی سریعتر آماده شود.
بلندپروازی دوروف در ایجاد یک زیرساخت جهانی
پاول دورف، مدیرعامل تلگرام، که پیشتر با ایجاد شبکه «تون» و تبدیل آن به یکی از فعالترین اکوسیستمهای بلاکچینی جهان سر و صدای زیادی به پا کرده بود، اینبار با معرفی «کوکون» (Cocoon) بهنظر میرسد میخواهد نقش تازهای در دنیای هوش مصنوعی ایفا کند؛ نقشی که نه در مقام سازندهٔ یک مدل عظیم، بلکه در مقام ایجاد «زیرساختی جهانی برای اجرای هوش مصنوعی» تعریف میشود.
کوکون در سادهترین بیان، یک شبکه توزیعشده برای اجرای مدلهای هوش مصنوعی است؛ شبکهای که کاربران میتوانند جیپییو خود را به آن متصل کنند و توسعهدهندگان میتوانند از توان پردازشی آن برای اجرای مدلها استفاده کنند. اما نکته مهمتر این است که این شبکه، برخلاف سرویسهای ابری رایج، در حالت محرمانه فعالیت میکند؛ یعنی دادهها هنگام پردازش برای هیچکس، حتی مالک سختافزار قابل مشاهده نیستند.
چرا «تون» وارد کار شد؟
شبکه «تون» (TON) در سالهای اخیر با سرعت زیادی رشد کرده و از نظر تعداد تراکنشها، سرعت، و اپلیکیشنهای در حال اجرا یکی از پرکاربردترین بلاکچینهای جهان شده است. کوکون بهشکل طبیعی روی تون پیاده شده، چون بلاکچین در این پروژه دو وظیفه کلیدی دارد:
اول؛ ثبت شفاف کار انجامشده و صدور پرداختها: قراردادهای هوشمند ثبت میکنند که چه کسی چه پردازشی را انجام داده و چقدر باید پاداش بگیرد. این باعث میشود هیچکس نتواند ادعاهای غیرواقعی یا تقلبی درباره انجام کار مطرح کند.
دوم؛ بررسی معتبر بودن اجرای کار:
مکانیزم «attestation» تضمین میکند که کار واقعاً در داخل محیط امن TEE اجرا شده است و نه در جایی که ممکن است دادهها افشا شوند.
این دو قابلیت بلاکچین را از یک فناوری صرفاً مالی، به یک «لایه اعتماد» برای محاسبات هوش مصنوعی تبدیل میکنند.
نصب نرمافزار ارائهشده در گیتهابِ پروژه، جیپییو را به یک «کارگر شبکه» تبدیل میکند؛ یعنی هر زمان درخواست اجرای یک مدل هوش مصنوعی صادر شود، کار بهصورت خودکار به یکی از این کارگرها اختصاص داده میشود. اگر پردازش موفق باشد، پاداش ثبت و پرداخت رمزارز انجام میشود. این فرآیند شبیه مدلهای شناختهشده در شبکههای غیرمتمرکز، مثل ذخیرهسازی توزیعشده یا اسکلههای اشتراک توان پردازشی، انجام میشود؛ اما تفاوت کلیدی آن، تمرکز اختصاصی بر هوش مصنوعی و محرمانگی کامل دادهها است.
پردازشها چطور محرمانه میمانند؟
یکی از بخشهایی که ممکن است پیچیده به نظر برسد، مفهوم «محاسبات محرمانه» است. توضیح سادهاش این است: وقتی دادهای در حال پردازش است، معمولاً برای پردازنده قابل مشاهده میشود. یعنی مالک سختافزار، سیستمعامل و حتی بدافزارهای احتمالی روی دستگاه ممکن است بتوانند محتوا را بخوانند. این مسئله برای کاربردهای حساس مثل تحلیل دادههای پزشکی، تجاری یا ارتباطات خصوصی یک ریسک جدی است.
اما در کوکون از محیطهای اجرای امن تحتعنوان TEE استفاده میشود. این محیط امن در واقع یک بخش سختافزاری ایزوله در داخل پردازنده است که مانند یک «اتاق شیشهنشکن» عمل میکند: دادهها وارد آن میشوند، پردازش انجام میشود، نتیجه خارج میشود؛ اما هیچکس نمیتواند داخل آن را ببیند. حتی مالک دستگاه.
این همان فناوری است که شرکتهایی مثل اینتل یا اِی.ام.دی برای سرورهای نسل جدید ارائه کردهاند. کوکون با تکیه بر همین قابلیتها میخواهد وعده بدهد که هیچ پردازندهای قادر به دیدن دادهها یا کدهای در حال اجرا نیست.
پروژه تا الان چقدر پیشرفت داشته؟
طبق اعلام رسمی پاول دورف و همچنین دادههای موجود در وبسایت کوکون، تا الان سیستم بهصورت زنده راهاندازی شده، اولین پردازشهای مدلهای هوش مصنوعی انجام شده و پرداخت تونموین به ارائهدهندگان جیپییو آغاز شده است.
این یعنی پروژه اکنون در مرحله آزمایشی داخلی نیست؛ در مرحلهای است که شبکه بهطور عملی کار میکند و افراد میتوانند جیپییو خود را به آن متصل کنند.
برتری احتمالی نسبت به سرورهای ابری سنتی
اگرچه هنوز ارزیابی مستقل و جامع از عملکرد کوکون منتشر نشده، اما بر اساس ساختار پروژه میتوان چند مزیت بالقوه را شناسایی کرد:
هزینه کمتر: جیپییوهایی که در سراسر جهان بلااستفاده ماندهاند، میتوانند قیمت پردازش را کاهش دهند. رقابت عرضه سبب افت هزینه میشود؛ برخلاف بازار متمرکز سرویسهای ابری که قیمتها تحت کنترل چند شرکت است.
محرمانگی بالاتر: در ابرهای رایج، دادهها از سرور عبور میکنند و همیشه یک لایه اعتماد لازم است. اما در کوکون این اعتماد به محیطهای اجرای امن منتقل میشود و حتی مالک سختافزار نمیتواند محتوای پردازششده را ببیند.
مقیاسپذیری جهانی: بهجای وابستگی به دیتاسنترهای محدود، شبکه میتواند هزاران پردازنده را از سراسر دنیا به هم متصل کند.
البته تحقق کامل این مزایا نیازمند آزمایشهای مستقل، عملکرد پایدار و استانداردسازی گسترده است.
اولین مشتری کوکون
دورف اعلام کرده که تلگرام اولین استفادهکننده کوکون خواهد بود. این نکته مهم است، چون تلگرام روزانه میلیاردها درخواست را مدیریت میکند و ابزارهای هوش مصنوعی زیادی در اکوسیستم آن در حال ظهور هستند. استفاده تلگرام از کوکون دو پیام دارد:
شبکه از روز اول مشتری جدی دارد.
پروژه تنها «یک ایده» نیست؛ زیرساخت کاربردی برای یک پیامرسان بزرگ خواهد بود.
این نقطه شروعی است که میتواند توسعهدهندگان مستقل را نیز جذب کند. اگر کوکون بتواند پردازشهای تلگرام را با کیفیت مناسب مدیریت کند، اعتبار عملیاش بهسرعت افزایش مییابد.
محدودیتها و نقاط مبهم فعلی
با وجود شروع قدرتمند، هنوز چند نکته نیاز به اطلاعات بیشتر دارد؛ نخست اینکه هنوز یک لیست منسجم و مشخص از مدلهای قابل اجرا در کوکون منتشر نشده است. اطلاعات پراکنده وجود دارد، اما برای تصمیمگیری حرفهای کافی نیست.
از طرفی تا این لحظه، مستند عمومی از یک ممیزی امنیتی کامل توسط شرکتهای ثالث مشاهده نشده است. برای پروژهای که ادعای محرمانگی دارد، چنین گزارشی ضروری است. همچنین هنوز دادهٔ کافی درباره عملکرد شبکه در شرایط ترافیک بالا منتشر نشده است.
این نقاط خلأ به معنای ضعف نیستند، اما نشان میدهند تصویر کامل هنوز شکل نگرفته است.
چرا کوکون مهم است؟
در سالی که تقریباً هر روز یک مدل عظیم هوش مصنوعی معرفی میشود، کمتر کسی درباره زیرساخت پردازش فکر میکند. مدلها بدون قدرت محاسباتی عملاً بیاستفادهاند. کوکون دقیقاً به این بخش میپردازد؛ بخشی که اغلب دیده نمیشود اما ستون اصلی زیستبوم هوش مصنوعی است.
اگر این شبکه موفق شود، سه تحول میتواند ایجاد کند: اول، گسترش دسترسی عمومی به جیپییو که طی آن هر توسعهدهنده کوچک میتواند مدلش را روی شبکه جهانی اجرا کند. دوم، افزایش امنیت دادهها با مکانیزم TEE که برای صنایع حساس، میتواند یک پیشرفت بزرگ باشد. سوم، ایجاد یک اقتصاد جدید برای توان محاسباتی به این صورت که کارتهای گرافیکی که پیشتر بلااستفاده بودند، منبع درآمد میشوند.
کوکون پروژهای است که از یک سو بهطور کامل در مسیر رشد طبیعی اکوسیستم تون قرار دارد، و از سوی دیگر پاسخی است به یکی از مشکلات بنیادین عصر هوش مصنوعی: کمبود جیپییو و ریسک افشای داده. ترکیب هوش مصنوعی، محاسبات محرمانه و بلاکچین، آن را به یکی از جذابترین پروژههای سال تبدیل کرده است.
هرچند هنوز مسیر طولانی در پیش دارد و نیاز به ارزیابیهای مستقل و شفافیت بیشتر وجود دارد، اما شروع آن قدرتمند، عملی و مبتنی بر زیرساخت واقعی بوده است و همین، احتمال موفقیتش را جدی میکند.
