صبح سیزدهم آبان ۱۳۵۷، هزاران دانشآموز تهرانی که مدارس خود را تعطیل کرده بودند، به سوی دانشگاه تهران حرکت کردند. هدف آنان برگزاری تجمعی مسالمتآمیز برای اعتراض در چهاردهمین سالگرد تبعید امام خمینی(ره) در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ بود . این تجمع که با حضور دانشجویان و سایر اقشار مردم همراه شد، در زمین چمن دانشگاه تهران برگزار گردید. در اوج این گردهمایی، نیروهای نظامی رژیم پهلوی برای جلوگیری از خروج تظاهرکنندگان به خیابانهای اطراف، درهای دانشگاه را بستند و جمعیت را محاصره کردند. درگیری با پرتاب گاز اشکآور از سوی مأموران آغاز شد، اما دانشآموزان با شعارهای انقلابی به اعتراض خود ادامه دادند. در ادامه، مأموران مسلح تیراندازی مستقیم به سوی جمعیت بیسلاح را آغاز کردند.
به گزارش جماران از روابط عمومی و امور بینالملل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس، در میان وقایع مهم تقویم تاریخ معاصر ایران و انقلاب اسلامی، حادثه خونین ۱۳ آبان سال ۱۳۵۷ که به عنوان «روز دانشآموز» نامگذاری شده است، جایگاه ویژهای دارد. این رویداد، نقطه عطفی در مشارکت فعال نوجوانان و جوانان در انقلاب اسلامی بود و نشان داد که حتی دانشآموزان نیز در صحنه مبارزه با استبداد، نقش آفرین هستند.
در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی و در حالی که اعتراضات مردمی به رژیم پهلوی اوج گرفته بود، سال تحصیلی ۱۳۵۷ با پیام امام خمینی(ره) از فرانسه خطاب به دانشآموزان و دانشجویان آغاز شد. ایشان در این پیام که در ۱۶ مهر ۱۳۵۷ صادر شد، از آنان خواستند که مردم را در اعتصابات حمایت کنند و دست از اعتراضات خود برندارند.
از دوم آبانماه، حرکتهای اعتراضی دانشآموزان در تهران و سایر شهرها آغاز شد. آنان مدارس را تعطیل کردند و با شعارهای انقلابی، به سمت دانشگاه تهران و دیگر مراکز شهری به راهپیمایی پرداختند.
صبح سیزدهم آبان ۱۳۵۷، هزاران دانشآموز تهرانی که مدارس خود را تعطیل کرده بودند، به سوی دانشگاه تهران حرکت کردند. هدف آنان برگزاری تجمعی مسالمتآمیز برای اعتراض در چهاردهمین سالگرد تبعید امام خمینی(ره) در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ بود . این تجمع که با حضور دانشجویان و سایر اقشار مردم همراه شد، در زمین چمن دانشگاه تهران برگزار گردید.
در اوج این گردهمایی، نیروهای نظامی رژیم پهلوی برای جلوگیری از خروج تظاهرکنندگان به خیابانهای اطراف، درهای دانشگاه را بستند و جمعیت را محاصره کردند. درگیری با پرتاب گاز اشکآور از سوی مأموران آغاز شد، اما دانشآموزان با شعارهای انقلابی به اعتراض خود ادامه دادند. در ادامه، مأموران مسلح تیراندازی مستقیم به سوی جمعیت بیسلاح را آغاز کردند.
در جریان این حادثه، دهها نفر از دانشآموزان و معترضان به شهادت رسیدند و صدها نفر دیگر نیز زخمی شدند. برخی از مجروحان نیز در هفتهها و ماههای بعد، به دلیل شدت جراحات به شهادت رسیدند.
امام خمینی(ره) در واکنش به این رویداد، در پیامی که از فرانسه صادر کردند، این جنایت را محکوم کرده و مردم را به صبر و پایداری دعوت نمودند.
پخش گزارش این کشتار در اخبار شبانگاهی تلویزیون ملی، خشم عمومی را برانگیخت. همچنین در پی این رویداد، وزیر علوم و آموزش عالی دکتر ابوالفضل قاضی استعفا داد. واقعه ۱۳ آبان ۱۳۵۷، ضربه نهایی را به دولت جعفر شریفامامی (موسوم به دولت آشتی ملی) وارد کرد و منجر به سقوط کابینه او تنها یک روز پس از حادثه، در ۱۴ آبان ماه شد.
به دنبال این رویداد تلخ و برای گرامیداشت یاد و خاطره شهیدان دانشآموز، جمعی از دانشآموزان مدارس پایتخت در تاریخ ۱۶ بهمن ۱۳۵۷، طی بیانیهای سیزدهم آبان را به عنوان «روز دانشآموز» اعلام کردند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این روز به طور رسمی در تقویم جمهوری اسلامی ایران با این نام به ثبت رسید.
رویداد ۱۳ آبان سال ۱۳۵۷، همانند بسیاری دیگر از وقایع انقلاب اسلامی، الهام بخش هنرمندان و طراحان و گروه های مبارز برای خلق آثار هنری شد. پوسترها به عنوان یکی از تاثیرگذارترین و ماندگارترین ابزارهای بیان هنری در این دوره، با تلفیق نمادهای مذهبی و سیاسی، با زبانی ساده و بیپروا و قابل درک برای توده مردم، مفاهیمی نظیر مقاومت، ایثار، شجاعت، شهادت و مبارزه برای آزادی را به تصویر میکشیدند. از همین رو آثار قابل توجهی در قالب پوستر از دوران انقلاب اسلامی به یادگار مانده است که بخشی از این گنجینه در آرشیو شنیداری – دیداری مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود.
این پوسترها نه صرفاً آثاری تبلیغاتی، بلکه بیانیههای تصویری بودند که خشم، اندوه و اراده ملت را در یکی از حساسترین مقاطع تاریخ ایران روایت میکردند.
در ادامه چند نمونه از پوسترهای انقلاب اسلامی در ارتباط با واقعه ۱۳ آبان ۱۳۵۷ به نظر علاقهمندان میرسد. گفتنی است دسترسی و دانلود تصاویر دیجیتال پوسترهای انقلاب اسلامی موجود در آرشیو شنیداری – دیداری مرکز اسناد کتابخانه مجلس، از طریق بخش «نگارخانه بهارستان» در پایگاه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (میراث بهارستان) برای علاقهمندان امکانپذیر است.
شقایق غنیان (کارشناس مرکز اسناد کتابخانه مجلس)
