راهحل اصلی در اصلاح هزینههای تولید، استفاده از فناوری روز، کوچکسازی بدنه خودروسازان و قطعهسازان، واگذاری شرکتهای زیانده، و دعوت از رقابت آزاد (اعم از داخلی و خارجی) در بازار خودرو است. در کنار آن، بهرهوری نیروی انسانی، بهبود زنجیره تأمین، حذف رانتهای پنهان و بازمهندسی خطوط تولید، گامهایی حیاتی برای نجات صنعت خودروی ایران هستند. به نظر می رسد اکنون که با توجه به رکود و کاهش قدرت خرید مردم، این خودروسازان نمی تواند بفروشند و از طرفی جذابیت نرخ بهره بالاست، تلاش دارند بازار را تحریک کنند و همچنین از ابزار عرضه در بورس کالا و ایجاد شفافیت نیز بهره ببرند.
داود محمدی ورجوشانی، کارشناس اقتصادی، در یادداشتی نوشت: بار دیگر انجمن قطعهسازان ایران خواستار اصلاح ساختار قیمتگذاری خودرو شد؛ خواستهای که در ظاهر معقول و منطقی به نظر میرسد. اما پرسش اساسی اینجاست که آیا مسئله اصلی صنعت خودروی ایران صرفاً قیمتگذاری است؟ آیا ادامه مسیر افزایش قیمتها، بدون اصلاح بنیادهای بهرهوری، رقابتپذیری، و کاهش هزینه، راهحل واقعی بحران است؟
صنعت فشل؛ نتیجه انحصار و بی رقابتی
دهههاست که صنعت خودروی ایران در حصار انحصار و رانت گرفتار شده است. دو یا سه خودروساز بزرگ با پشتوانه حمایتهای دولتی و ممنوعیت واردات، بدون کوچکترین نگرانی از کیفیت، بهرهوری، یا رقابت، سالهاست در بازار جولان میدهند. در چنین فضایی، نه نوآوری معنا دارد، نه پاسخگویی به مصرفکننده. نتیجه این وضعیت، محصولاتی با کیفیت پایین، ایمنی ضعیف، و قیمت بالا بوده که مستقیماً بر دوش مردم تحمیل شده است.
مصرف بیرویه منابع ارزی و سرمایهای
صنعتی که مدعی تولید داخل است، هنوز برای ساخت بسیاری از قطعات اصلی وابسته به واردات است و بخش قابل توجهی از ارز کشور را میبلعد. در حالی که خودروسازی کره جنوبی یا ترکیه توانستهاند صادرات خودرو و قطعه را به منبع درآمد ارزی تبدیل کنند، در ایران این صنعت به تهدیدی برای منابع ارزی تبدیل شده است. آمارها نشان میدهند که هزینه ارزی تولید خودرو در ایران به ازای هر دستگاه بسیار بالا و ناکارآمد است.
قطعهسازی؛ حلقهای گرفتار در زنجیره ناکارآمدی
قطعهسازان نیز اگرچه از وضعیت موجود ناراضیاند، اما خود بخشی از چرخه معیوب و غیررقابتی صنعت هستند. نبود شفافیت در قراردادها، عدم دسترسی آزاد رقبا به بازار، و قیمتگذاریهای غیرمنصفانه میان خودروساز و قطعهساز، باعث شده حتی این بخش نیز انگیزهای برای ارتقاء فناوری یا کاهش هزینه نداشته باشد. فساد، رانت، تبانی و زد و بند نیز در برخی از این زنجیرهها به چالش اساسی تبدیل شدهاند.
آیا فقط قیمتگذاری مقصر است؟
صنعت خودروی ایران با زیانی بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان طی سالهای اخیر، بدون آنکه ورشکست اعلام شود یا مدیری بازخواست گردد، همچنان به فعالیت ادامه میدهد. حمایتهای بیقید و شرط از این صنعت زیانده، نهتنها اصلاحی به دنبال نداشته، بلکه آن را از مسیر رقابت و بهرهوری دور کرده است. در چنین فضایی، اصلاح قیمتگذاری بدون اصلاح ساختارها، صرفا به افزایش هزینه نهایی برای مردم منجر خواهد شد.
مسئله اصلی: هزینه تولید، بهرهوری، و رقابتپذیری
راهحل اصلی در اصلاح هزینههای تولید، استفاده از فناوری روز، کوچکسازی بدنه خودروسازان و قطعهسازان، واگذاری شرکتهای زیانده، و دعوت از رقابت آزاد (اعم از داخلی و خارجی) در بازار خودرو است. در کنار آن، بهرهوری نیروی انسانی، بهبود زنجیره تأمین، حذف رانتهای پنهان و بازمهندسی خطوط تولید، گامهایی حیاتی برای نجات صنعت خودروی ایران هستند.
به نظر می رسد اکنون که با توجه به رکود و کاهش قدرت خرید مردم، این خودروسازان نمی تواند بفروشند و از طرفی جذابیت نرخ بهره بالاست، تلاش دارند بازار را تحریک کنند و همچنین از ابزار عرضه در بورس کالا و ایجاد شفافیت نیز بهره ببرند.
با همه اینها، قطعا تا زمانی که نگاه دولت، مجلس و خود فعالان صنعت خودرو بر افزایش قیمت و حمایت بیچونوچرا متمرکز باشد، هیچ بهبودی در کیفیت، رقابتپذیری و بهرهوری حاصل نخواهد شد. باید پذیرفت که ادامه مسیر فعلی، چیزی جز تحمیل هزینه به مردم، هدررفت منابع ملی و تشدید نارضایتی عمومی به دنبال نخواهد داشت. صنعت خودرو یا باید اصلاح شود، یا جای خود را به صنعتگران واقعی، شفاف و رقابتپذیر بدهد.
