روزنامهها جایگاه رفیعی در میان منابع تاریخ مشروطیت دارند که بیشتر در مرکز انتشار مییافتند ؛ در پی گسترش روزنامهها در تهران، برخی از شهرهای دیگر از جمله اصفهان هم به انتشار روزنامههای محلی اقدام کردند.
آنچه مراجعه به روزنامههای شهرهای غیر از تهران را با اهمیتتر میسازد کمتوجهی دیگر منابع کتبی درباره سهم این شهرها در حرکت مشروطهخواهی است.
اصفهان با وجود سهم بسزایی که در این حرکت ملی داشت مورد بیتوجهی مورخان مشروطه قرار گرفته است.
چهرهای که از مشروطیت این شهر در کتابها ارائه شده است واقعی نیست، چنان که کسروی در این مورد مینویسد: "این جنبش مشروطهخواهی در اسپهان رویه ملابازی داشت و اسپهانیان بیش از همه به کارهای بیهوده و نمایشهای خنک میپرداختند."
وی در جای دیگر حمایتهای مردم اصفهان از مشروطه را به سخره میگیرد، به طور کلی از نگاه کسروی مشروطه اصفهان و برخی دیگر شهرها های و هوی راه انداختن بوده است.
روزنامههایی که در دوره مشروطه در اصفهان انتشار مییافتند میتواند پاسخگوی این انتقادات باشند.
در این روزنامهها رویدادهای اصفهان و دیدگاههای رهبران و مردم این شهر پیرامون مشروطه آشکارا بیان شده است که نشان میدهد مشروطه اصفهان برخلاف گفته کسروی و ملک زاده نه های و هوی؛ بلکه واکنشی علیه استبداد بوده است.
روزنامه های اصفهان پیش از مشروطه
نخستین روزنامههای اصفهان در دوره ناصرالدین شاه انتشار یافت. این روزنامه را که "فرهنگ اصفهان" نام داشت میرزاتقیخان سرتیپ، حکیم باشی ظلالسلطان با حمایت مالی و سیاسی آن شاهزاده انتشار داد.
انتشار روزنامه "فرهنگ اصفهان" در جای خود تحول بزرگ به شمار میآمد زیرا آغاز دوران نوین از فعالیتهای فرهنگی بود که در قالب انتشار روزنامه تبلور مییافت.
روزنامه دیگری که پیش از مشروطیت اصفهان انتشار مییافت روزنامه "الاسلام" است.
این روزنامه که "گفتوگوی صفاخانه" نیز نامیده میشود روزنامهای کاملاً دینی بود و به سیاست و حکومت کاری نداشت.
روزنامه "الاسلام" به ابتکار سلیمانخان رکنالملک، نایب الحکومه اصفهان و با همکاری آیتالله حاج آقانورالله نجفی اصفهانی و مدیریت سیدمحمدعلی داعیالاسلام انتشار مییافت.
روزنامههای اصفهان پس از مشروطه
اصفهان با چنین سابقه روزنامهنگاری به عرصه مشروطیت گام نهاد. در مدت کوتاهی پس از صدور فرمان مشروطیت روزنامههای گوناگون در اصفهان منتشر شد که در این کتاب چهار عنوان از آنها انتشار یافته است.
این روزنامهها عبارتند از "الجناب"، "جهاد اکبر"، "بعد از شدت و انجمن بلدیه" و "ناقور".
نخستین روزنامهای که پس از صدور فرمان مشروطیت اصفهان انتشار یافت "الجناب" بود. این روزنامه به کوشش میرسیدعلی جناب و تنها ۱۴ شماره از آن انتشار یافت.
این روزنامه برخلاف دیگر روزنامههای روزگار مشروطه از نثری دشوار و سنگین بهره میگرفت.
روزنامه "جهاد اکبر" فرش ششم محرم ۱۳۲۵ هجری قمری به کوشش و مدیریت میرزا علی آقا خراسانی آغاز به انتشار کرد.
روزنامه "فرج بعد از شدت و انجمن بلدیه" در شعبان ۱۳۲۵ هجری قمری به مدیریت میرزا محمدحسین نورالدین مجلسی آغاز به انتشار کرد.
وی مردی روحانی، دانشمند و ادیب بود که علاوه بر ادای نماز جماعت و وعظ و ارشاد مردم در مدرسهای که نیاکانش در زمان صفویه بنا کرده بودند به روزنامهنگاری هم روی آورده بود.
روزنامه "ناقور" در سال ۱۳۲۶ هجری قمری انتشارات سید مسیح تویسرکانی، مدیر روزنامه، از دانش آموختگان علوم دینی بود.
تویسرکانی در جوانی از هواداران مشروطیت بود و در به ثمر رساندن آن از هیچ تلاشی دریغ نکرد؛ مهمترین و بارزترین خدمتی که او توانست در این راه انجام دهد آگاه ساختن مردم با انتشار این روزنامه بود، وی این موضوع را در صدر امور مطبوعاتی و خبری خود قرار داد و مقالات گوناگونی پیرامون آن منتشر کرد.
کتاب "روزنامههای اصفهان در عصر مشروطه" به اهتمام دکتر محمدعلی چلونگر در سال ۱۳۸۵ توسط انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان در ۳۵۶ صفحه و با شمارگان یکهزار نسخه به چاپ رسید.
