مدیر مجموعه فرهنگیتاریخی سعدآباد در گفت و گو با جماران از ساماندهی بیسابقه ۱۵۰ هزار اثر تاریخی این مجموعه در فاصله سهماهه تابستان امسال خبر داد؛ روندی که بهگفته او «در چهار دهه گذشته حتی یکبار هم در این حجم و عمق انجام نشده بود».
به گزارش جماران؛ مدیر مجموعه فرهنگیتاریخی سعدآباد از ساماندهی بیسابقه ۱۵۰ هزار اثر تاریخی این مجموعه در فاصله سهماهه تابستان امسال خبر داد؛ روندی که بهگفته او «در چهار دهه گذشته حتی یکبار هم در این حجم و عمق انجام نشده بود».
سید محسن مدیر مجموعه فرهنگیتاریخی سعدآباد به «جماران» گفت: این مجموعه بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار قلم اموال ثبتشده در دفاتر دارایی دارد که سالها بدون اموالگردانی و بررسی مجدد باقی مانده بودند. این اموال فقط «شناختهشده» بودند اما دههها هیچ ارزیابی تازهای از وضعیت نگهداری، آسیبها، جابهجاییها یا شرایط مخازن آنها صورت نگرفته بود.
او افزود: در جریان «جنگ ۱۲روزه»، با تعطیلی موزهها فرصتی فراهم شد و امنای اموال و کارشناسان برای نخستینبار پس از حدود ۳۰ تا ۴۰ سال، دفاتر قدیمی را باز و کل اموال را بررسی مجدد کردند.
میر گفت: در جریان ساماندهی اخیر اموال، مشخص شد که این اشیا در دفاتر ثبت بودهاند، اما در سامانه جام وزارت میراث فرهنگی ثبت نشده بودند. مجموعه اموال تنها در دفاتر دارایی وجود داشت و از میان ۱۵۰ هزار قلم، حدود ۱۰ هزار یا ۸۰۰۰ شیء در سامانه جام وارد شده بود؛ آن هم نه در قالب ثبت کامل، زیرا فرآیند ثبت پنج مرحله دارد و این اموال در همان گام اول، یعنی مرحله ویرایش، متوقف مانده بودند. با تعطیلی موزه بهترین فرصت برای رسیدگی، حفاظت و نگهداری آثار، بررسی وضعیت هر شیء، تشخیص اینکه کدام اثر چه آسیبی دارد و چه درمانی باید برای آن پیدا شود و همچنین ثبت و ضبط کامل وضعیت آنها فراهم شد و خوشبختانه همکاران ما موفق شدند در سه ماه تمام اموال مجموعه را در جام ثبت کنند.
او ادامه داد: کار از زمان جنگ آغاز شد و همکاران ما از تیر تا پایان شهریور موفق شدند کل اموال را ساماندهی و در «جام» ثبت کنند؛ کاری که نمونه مشابهش در سطح کشور وجود ندارد و ما این موفقیت را همزمان با شروع مهر ماه جشن گرفتیم.
میر افزود: این ساماندهی برای کارشناسان نیز تجربهای تازه بود؛ بسیاری از آنها برای اولینبار با اموال از نزدیک مواجه میشدند و پیش از آن شناسنامه و تاریخچه اشیا را بررسی نکرده بودند. این روند باعث شد تیم برای نخستینبار دریابد که در سعدآباد چه آثاری وجود دارد و پیشینه هر یک چیست؛ فرایندی که خود به یک مسیر روایتگری برای کارشناسان تبدیل شد.
میر توضیح داد: برخی موارد، اشیایی که ۲۰ سال پیش گزارش شکستن یا مفقودی شده بودند، بعدها در مخازن دیگر پیدا شده اما ثبت اداری آن تکمیل نشده بود. با ساماندهی اخیر، این موارد نیز اصلاح شده است.
رفع شایعات چندساله درباره موزه ظروف
میر با اشاره به شایعات قدیمی درباره موزه ظروف هم گفت: این ساماندهی نشان داد هیچ اثری گم نشده و هیچ موردی از خروج غیرمجاز وجود نداشته است. همه نقلوانتقالات دارای صورتجلسه رسمی بوده و همین موضوع باعث شد مکاتبات تکراری دیوان محاسبات، که سالها ادامه داشت، بهطور کامل قطع شود.
او افزود: بهدلیل شایعات مطرحشده، سالها یک «حس بیاعتمادی» نسبت به سعدآباد وجود داشت اما اکنون با شفافشدن وضعیت اموال، این بیاعتمادی برطرف شده و اعتماد میان کارکنان، مدیران و وزارتخانه بازگشته است.
پاسخ به ابهامات نمایندگان مجلس
میر با اشاره به پرسشهای مطرحشده از سوی برخی نمایندگان مجلس درباره وضعیت ثبت اموال فرهنگی توضیح داد: همه اموالی که تاکنون در اختیار وزارت میراث فرهنگی بوده، مطابق روال قانونی ثبت شدهاند و آنچه برخی بهعنوان «ثبتنشده» مطرح میکنند، درواقع به ثبت الکترونیکی در سامانه جام مربوط است، نه اصل ثبت داراییها.
او گفت: نمایندگان تصور میکردند اموال اصلاً ثبت نشده، در حالی که دفاتر دارایی همواره وجود داشته و ثبت کامل بوده است. موضوع فقط این بود که بخشی از اطلاعات هنوز وارد سامانه جام نشده بود.
میر با اشاره به حاشیهای که درباره یکی از مکاتبات داخلی وزارتخانه به وجود آمده بود، گفت: شایعهای شکل گرفته بود مبنی بر اینکه یکی از مدیران وزارتخانه نامهای صادر کرده و خواسته دفاتر فیزیکی کنار گذاشته شود و فقط ثبت در سامانه جام انجام گیرد. در حالی که این برداشت نادرست است و محتوای نامه حذف دفاتر نبود؛ توصیه این بود که هنگام ثبت در دفاتر دارایی، همزمان ورود اطلاعات به سامانه جام نیز انجام شود. ما همین موضوع را در مجلس توضیح دادیم و اسناد دفاتر دارایی را نشان دادیم.
او تأکید کرد: اکنون مجموعه سعدآباد هم دفاتر دارایی فیزیکی دارد و هم اطلاعات الکترونیکی سامانه جام؛ و این ترکیب باعث افزایش دقت و سرعت در مدیریت اموال شده است.
میر با اشاره به مزیتهای ثبت الکترونیکی توضیح داد که این سامانه بخش مهمی از مشکلات گذشته را حل کرده است. او گفت: در گذشته اگر میخواستید برای نمایشگاهی مثل آثار قهوهخانهای برنامهریزی کنید، باید بهصورت مکتوب از موزهها استعلام میکردید که چه آثاری دارند. چون همهچیز دفتری بود، خیلی وقتها پاسخی نمیآمد یا فرایند طولانی میشد. اما حالا با یک جستوجو در سامانه مشخص میشود که چهار موزه آثار قهوهخانهای دارند و میتوانند آن را برای نمایشگاه به اشتراک بگذارند.
او همچنین به کمرنگشدن و ناخوانایی بخشی از دفاتر قدیمی اشاره کرد و گفت: با کمک نسخههای استاندارد دفاتر دارایی از وزارت اقتصاد و ادارهکل موزهها، دفاتر سعدآباد اصلاح و بازنویسی شد.
انتقال مجموعه خط و کتابت میرعماد به سعدآباد
میر توضیح داد: در سالهای نخست پس از انقلاب، با انحلال موزه هنرهای تزیینی، بخش مهمی از آثار خط و کتابت مجموعه میرعماد به موزه سعدآباد منتقل شد؛ مجموعهای نزدیک به یکهزار و پانصد نسخه، شامل کتابهای خطی و تکنسخههای نفیس که بخش عمدهای از آنها بهصورت تکبهتک در فهرست آثار ملی ثبت شدهاند.
او در اینباره گفت: موزه هنرهای تزیینی در اواخر دهه هفتاد عملاً منحل شد؛ نه بهدلیل ضعف آثار، بلکه بهسبب مسائل مربوط به مالکیت ساختمان. این در حالی است که موزه از نظر کیفیت آثار، یکی از غنیترین مجموعههای کشور بود. برای ما جای خرسندی است که امروز بخش ارزشمندی از آن مجموعه در سعدآباد نگهداری میشود.
میر درباره ظرفیت خط و کتابت در موزه میرعماد افزود: این موزه نسخ خطی از قرن چهارم هجری به بعد را در اختیار دارد. بر اساس همین گنجینه، یک نمایشگاه مستقل از دل اموال میرعماد با عنوان «هزار سال کتاب قرآن» طراحی و برگزار کردیم؛ نمایشگاهی که نسخههایی از خط کوفی تا شیوههای گوناگون نگارش قرآن در دورههای مختلف قرون چهارم تا چهاردهم را شامل میشد.
او گفت روند ثبت ملی آثار همچنان ادامه دارد و ما بهتازگی پرونده مجموعه ایمری را برای ثبت به وزارتخانه ارسال کردهایم.
ثبت ملی ۶۱ اثر از مجموعه «ایمری»
میر درباره کلکسیون ارزشمند «ایمری» هم گفت: ۶۱ اثر این مجموعه در قالب یک پرونده ثبتی به وزارتخانه ارسال شده و اکنون ثبت ملی مجموعه در حال بررسی است.
او گفت: ایمری نماینده کمپانی هند شرقی بود که آثار ایرانی گردآوری میکرد. پس از فوتش، ورثه تصمیم به فروش گرفتند و نهایتاً قبل از انقلاب این مجموعه خریداری شد و جزو اموال اصلی موزه نگارستان در کاخ مرمر قرار گرفت.
چرا موزه هنرهای زیبا تعطیل است؟
میر درباره موزه هنرهای زیبا توضیح داد: این موزه در سال ۱۳۶۱ تأسیس شد و مجموعهای گسترده از آثار ایرانی و اروپایی را دربرمیگیرد. بخش ایرانی شامل تابلوهای دوره صفویه تا قاجار و نیز مجموعهای از آثار هنر معاصر است و در کنار آن، مجموعهای از نقاشیهای اروپایی از کشورهای مختلف از جمله فرانسه، آلمان و اتریش قرار دارد. این آثار، شامل بیش از سههزار و پانصد تابلوی نقاشی، در همان سال از مجموعههای مختلف گردآوری و در موزه هنرهای زیبای سعدآباد متمرکز شدند.
او افزود: در میان این آثار، مجموعهای از عکسهای مراسم ازدواج محمدرضا شاه و ثریا در کاخ مرمر و همچنین تابلوی معروف «کار در مزرعه» اثر ژول برتون قرار دارد؛ تابلویی که پیش از انتقال در ورودی کاخ مرمر نصب بود. این مجموعه و سایر آثار بهطور کامل به موزه هنرهای زیبا منتقل شدهاند.
مدیر مجموعه فرهنگیتاریخی سعدآباد درباره وضعیت فعلی موزه گفت: موزه هنرهای زیبا تنها بخش غیرفعال مجموعه است و علت آن اجرای مرمت سقف شیروانی و سرویسهای بهداشتی کاخ است. با توجه به حساسیت آثار، امکان تعطیلیهای مکرر وجود نداشت؛ ازاینرو از فرصت موجود برای انجام مرمت استفاده شده و پس از اتمام عملیات، موزه دوباره فعال خواهد شد.
میر درباره وضعیت آثار و مدیریت بخش هنرهای زیبا گفت: وضعیت آثار در شرایط مطلوبی قرار دارند و استناد این موضوع حضور نیازی، رئیس کنونی هنرهای زیباست. پیش از او آقای همدانی مسئولیت این بخش را برعهده داشت و آثار بهصورت دورهای، چه در مخازن و چه در معرض نمایش، پاکسازی و پایش میشدند. اما با حضور نیازی ـ که از شاخصترین مرمتکاران کشور است ـ فرایند حفاظت، نگهداری و شناخت آثار ارتقای قابل توجهی پیدا کرده است.
او گفت: فتحالله نیازی علاوه بر ساماندهی و بهبود جلوه بصری گالریها، مجموعهای از تابلوها را نیز به نمایشها افزوده و فضای موزه را غنیتر کرده است. او سال گذشته تالار کمالالملک را با سناریوی جدید راهاندازی کرد.
رطوبتزدایی و استانداردسازی مخازن سعدآباد
مخازن کاخهای سعدآباد و نیاوران که در دوره پیش از انقلاب کاربری مسکونی داشتند، فاقد استانداردهای لازم برای نگهداری آثار تاریخی بودند. زیرزمین کاخها طی سالها بهعنوان مخزن مورد استفاده قرار گرفت، در حالیکه قرارگیری ویلاها در مسیر رودخانه موجب انتقال رطوبت به این فضاها و بروز آسیبهای جزئی در بخشی از آثار شده بود. در دوره اخیر، عملیات کنترل رطوبت، بهسازی و استانداردسازی تعدادی از این مخازن انجام شده است.
آغاز فرایند ایجاد مخزن امن مرکزی
طرح ایجاد یک مخزن امن و مرکزی در سعدآباد پس از همراهی وزارتخانه وارد فاز اجرایی شد. براساس دستور وزیر، معاونت میراث فرهنگی مأموریت یافته است یک مخزن بزرگ و استاندارد در مجموعه احداث کند. مطالعات فنی و برآوردهای مالی این پروژه طی پنج ماه گذشته انجام شده و وزارتخانه تأمین اعتبار را از سازمان برنامه و بودجه پیگیری میکند. این مخزن در فضای پارکینگ سهطبقه زیرزمین ساخته خواهد شد و با تخصیص بودجه، عملیات اجرایی آغاز میشود.
