پایگاه خبری جماران: عضو هیأت علمی دانشگاه کاتب کابل، نگاه قومی اشرف غنی به مسائل دفاعی کشور و کنار زدن نیروهایی که نگاه ملی و اسلامی داشتند را دلیل فروپاشی ارتش افغانستان دانست و در خصوص طالبان نکاتی را متذکر شد؛ از جمله اینکه مبانی فکری آنها تغییر نکرده ولی با نگاه به چند روزی که از تسلط طالبان بر افغانستان گذشته، این نکته را نیز اذعان دارد که برخی رفتارهای طالبان نسبت به 20 سال گذشته تغییر کرده از جمله اینکه به زنان اجازه حضور در دانشگاه و ادارات دولتی را داده اند.
مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با ضامن علی حبیبی را در ادامه می خوانید:
به نظر شما دلیل پیش روی سریع و بدون مانع طالبان عقب نشینی دولتمردان و نظامیان افغانستان چه بود؟
علت پیشروی سریع طالبان به ناکارآمدی شخص آقای غنی به عنوان فرمانده کل قوای مسلح افغانستان بر می گردد و حلقه محدودی که آقای غنی در اطراف خود داشت که در میان افغانی ها به «جمهوری سه نفره غنی» معروف بودند. یعنی کل اداره کشور را آقای غنی منحصرا در اختیار خودش، مشاور امنیت ملی آقای حمدالله محب و رئیس اداره امور ریاست جمهوری آقای فضلی قرار داده بود. در واقع این سه نفر تصمیم گیرنده بودند و دست های نیروهای مسلح، وزارت دفاع و رئیس ستاد ارتش بسته بود.
با توجه به ناکارآمدی شخص آقای غنی و حلقه اطرافش و فساد گسترده ای که درون نیروهای مسلح و سایر بدنه دولت بود، یک نوع بی اعتمادی بین دولت و مردم و همچنین بین حکومت و نیروهای نظامی به وجود آمده بود که متأسفانه انگیزه مقاومت را از نیروهای مسلح گرفته بود و همچنین این فساد گسترده و نگاه قومی آقای غنی به مسائل دفاعی کشور باعث شد آدم هایی که توانایی یا تعهد لازم نظامی را نداشتند به عنوان فرماندهان ارشد در ارتش افغانستان قرار بگیرند و نیروهای توانمند و با تجربه که دارای تعهد ملی و اسلامی بودند را بازنشسته یا خانه نشین کردند.
بالأخره به طور خلاصه باید بگویم که دلیل فروپاشی نیروهای مسلح یا پیشروی سریع طالبان، عدم کارآمدی شخص آقای غنی و اطرافیان او بود که در امور نظامی مداخلات شبکه ای، غیر مسئولانه و غیر کارشناسانه می کردند.
وضعیت افغانستان را در دو دهه اخیر پس از اشغال توسط آمریکایی ها چه طور ارزیابی می کنید؟
انصاف قضیه این است که افغانستان در این دو دهه دستاوردهای بسیار مثبتی داشت. در عرصه دموکراسی و آزادی بیان افغانستان بستر مناسبی بود و آزادی بیان نهادینه و دموکراسی و حق رأی برای مردم تثبیت شد. افزون بر آن، تقریب مذاهب مختلف در افغانستان خیلی برجسته بود. همچنین رعایت حقوق زن و زمینه فرصت تحصیلات عالی در مجموع دستاوردهای مثبتی بود که در افغانستان این دو دهه به وجود آمده بود و فعلا تمام تلاش مردم افغانستان بر این است که دستاورد این دو دهه محفوظ بماند و اگر احیانا نظام یا دولت جدید روی کار می آید بر این دستاوردها خط بطلان کشیده نشود.
طالبان مشروعیت سیاسی ندارد
درست است که از نظر نظامی طالبان بر افغانستان مسلط شده و سلطه نظامی پیدا کرده ولی مشروعیت سیاسی ندارند. اگر بخواهند مشروعیت سیاسی پیدا کنند باید در توافق بین احزاب تأثیرگذار و اقوام مختلف نظام به وجود بیاید.
حکومت تک قومی باعث ثبات و امنیت در افغانستان نخواهد شد
موضع قومیت های مختلف افغانستان در خصوص طالبان را چگونه می بینید؟
در گذشته طالبان تنها از قوم پشتون نمایندگی می کردند و فعلا هم شاهد هستیم که اعضای کمیسیون های سیاسی، نظامی و تمام کمسیون هایی که فعال کرده اند همه پشتون ها هستند و بقیه اقوام در ساختار تشکیلات اداری حرکت طالبان غایب هستند. بنابر این، برای هیچ قومی قابل قبول نیست. علت سقوط طالبان در 20 سال پیش حکومت تک قومی بود که منجر به جنگ شد و الآن هم اگر بخواهند باز هم حکومت تک قومی در افغانستان به وجود بیاید قطعا باعث برقراری ثبت و امنیت در افغانستان نخواهد شد. بلکه در صورتی ثبات و امنیت در افغانستان به وجود می آید که یک حکومت مشارکتی با مشارکت تمام اقوام و مذاهب موجود در افغانستان شکل بگیرد.
شیعیان افغانستان فعلا از برخورد انسانی طالبان راضی هستند
اوضاع و احوال شیعیان به ویژه شیعیان هزاره را در شرایط جدید افغانستان چگونه ارزیابی می کنید؟
با توجه به اینکه این تحولات در ماه محرم اتفاق افتاده، به طور طبیعی شیعیان و به طور خاص هزاره ها حضور فعال دارند و تا اینجا بر اساس اطلاعاتی که از شهرهای مختلف مانند هرات، مزار شریف، غزنه و کابل داریم در مجموع برخورد مأمورین طالبان با مردم بسیار با رأفت بوده و مردم فعلا از برخوردشان در تأمین امنیت و برخورد انسانی آنها راضی هستند. اما هنوز زود است بگوییم که بعدا چه طور می شود. تا امروز برخورد آنها و احترامشان به شعائر مذهبی در شهرهای مختلف مثبت بوده و بی نزاکتی یا جسارتی نسبت به شعائر مذهبی دیده نشده است.
بعضی کلیپ ها نشان می داد که دو نفر شیعه را چون دخترانشان را در اختیار طالبان قرار نداده بودند از دروازه شهر آویزان کرده بودند. اینها بوده یا ساختگی است؟
بعید می دانم. تا جایی که با دوستانمان در شهرهای مختلف ارتباط داریم به خاطر مسائل مذهبی به کسی تعرض صورت نگرفته است. اطلاعاتی که من دارم، دو نفر خانم که در غزنه پلیس بوده اند را از ماشین پایین آورده و بازداشت کرده اند اما بیشتر از این خبر ندارم.
آینده پیش روی افغانستان را چگونه می بینید؟
آینده مبهم است. هنوز پروژه 20 ساله آمریکا در افغانستان نهایی نشده، به خاطر اینکه اجلاس قطر را پیش روی داریم و نشست رهبران رهبران تأثیرگذار افغانستان در پاکستان برگزار می شود، شکل گیری نظام سیاسی در افغانستان مبهم است. ممکن است طالبان بر طبل «امارت» بکوبند ولی مشروعیت بین المللی و حتی ملی ایجاد نمی کند. بر اساس تئوری فقهی اهل سنت که غلبه مشروعیت می آورد، اما افغانستان امروز غلبه را به عنوان مشروعیت حکمرانی قبول نمی کند. نه اهل سنت قبول می کنند و نه سایر اقوام و مذاهب قبول می کنند.
بنابر این فکر می کنم فعلا در خلأ قدرت فقهی و همچنین مشروعیت سیاسی قرار داریم. درست است که طالبان از نظر نظامی غلبه پیدا کرده اند ولی از نظر سیاسی هنوز مشکل مشروعیت دارند.
یکی از دغدغه هایی موجود در افغانستان «مسأله زنان» است. خطرات پیش روی زنان در افغانستان با حضور طالبان را تشریح بفرمایید که آیا به لحاظ مسائل اجتماعی، ورود در حوزه های سیاسی، دانشگاه و غیره خطری زنان افغانستان را تهدید می کند؟
هنوز اول کار است ولی به طور مشخص اطلاعاتی که من از غزنه داشته ام، در دانشگاه خاتم النبیین(ص) کلاس ها برقرار شده و هم خانم ها و هم آقایان سر کلاس آمده اند. حتی به خانم هایی که کارمند دولتی و در عین حال دانشجو بودند توصیه شده که به کلاس هایشان برسند. دانشگاه هرات هم همین طور است. فعلا دستورالعمل خاصی نیامده ولی گفته اند که در آینده دستورالعمل حضور خانم ها در دانشگاه و ادارات را تنظیم می کنیم و با رعایت شئون و حجاب اسلامی حضورشان در دانشگاه و همچنین مراکز دولتی بلامانع است. در حد ابلاغیه هایی که صادر می کنند می گویند ما مانع تحصیل و کار خانم ها نیستیم ولی باید وظایف شرعی خود را رعایت کنند.
طالبان به لحاظ فکری و مبنایی تغییر نکرده است
به نظر شما آیا تفکر طالبان تغییر کرده یا همان طالبان گذشته است؟
به لحاظ فکری و مبنایی قطعا تغییر نکرده است. چون بر اساس همان تفکر است و همان اشخاصی که 20 سال پیش بوده اند، الآن هم هستند. اما به لحاظ شیوه و رفتار یک مقدار ملایم تر یا با تجربه تر و پخته تر نسبت به گذشته عمل می کنند و تا اینجا نسبت به 20 سال پیش رفتار متفاوتی از خودشان نشان داده اند.
با توجه به اوضاع و احوالی که می بینید، آیا ائتلافی شکل خواهد گرفت و افغانستان به سمت و سوی یک دولت متحد و فراگیر پیش خواهد رفت؟
دو بخش دارد. یک بخش به سران اقوام و احزاب سیاسی مربوط می شود و تحریک طالبان در طرف دوم قضیه است که در قطر و پاکستان اجلاس دارند. بخش دیگر کشورهای منطقه و فرامنطقه ای مؤثر در تحولات افغانستان هستند. شاید فشارهای منطقه ای و فرامنطقه ای باعث شود یک حکومت فراگیر به وجود بیاید تا جنگ و ناامنی در افغانستان خاتمه پیدا کند.
چنانچه حکومت فراگیر ملی با حضور و مشارکت همه اقوام، مذاهب و احزاب سیاسی تأثیرگذار در افغانستان شکل نگیرد، قطعا بی ثباتی باقی می ماند و ممکن است حتی قومیت هایی به شکل جدیدی آغاز شود.
