زیباکلام: "سمن" ها رویه غلط دولت ها را تکرار نکنند!/ هیچ دولتی مردم را در جریان ناکامی هایش قرار نداد/ جوانان از ایده تشکل های غیردولتی استقبال می کنند

به گزارش سرویس جامعه جی پلاس؛ تشکل‌های غیردولتی یا NGO نام نهادهایی غیر حکومتی هستند که در دنیای امروز نقش واسط بین مردم و حاکمیت را بازی می‌کنند و عملاً در قالب فعالیت‌های  اجتماعی از محیط ‌زیست گرفته تا ترویج سلامت و حفظ حقوق کودکان و زنان آسیب‌دیده، تلاش می‌کنند تا عهده‌دار وظایفی شوند که دولت‌ها به هر دلیلی از انجام آن اجتناب می‌کنند.

صادق زیباکلام از چهره های سیاسی و استاد دانشگاه تهران؛ وجود "سمن"ها یا سازمان های مردم نهاد در جامعه را برای رویارویی با آسیب ‌های اجتماعی و دست یافتن به اهدافی همچون توانمندسازی مردم و افزایش سرمایه اجتماعی موثر می داند و معتقد است این تشکل های غیرحکومتی در صورت جلب اعتماد مردم می توانند بار بسیاری از وظایف دولت را بردوش بکشند.

او در گفت وگو با خبرنگار جامعه جی پلاس؛  پیرامون نقش سازمان های مردم نهاد (سمن یا NGO) در جامعه و اینکه چه نقشی در جامعه ایفا می کنند، صحبت کرد.

** حضور فعالانه سازمان ها غیر دولتی در ایران از چه زمانی کلید خورد و این نهادها چه کارکردی در فضای اجتماعی ایران داشته اند؟

آنچه از نام سازمان‌های مردم‌نهاد بر می‌آید به‌ خوبی نشان می‌دهد سمن‌ها یک جریان فکری غربی هستند و از غرب به ایران راه‌ یافته‌اند و اگر خوب به مفهوم آن بنگریم متوجه می‌شویم که سمن‌ها، سازمان‌های غیردولتی و حکومتی هستند؛ به این معنا که این نهادها عهده‌دار کارهایی هستند که دولت‌ها به دلایل متعددی مثل کمبود بودجه آن ها را بر  عهده نمی‌گیرند و این سازمان‌ها انجام آن را تقبل می‌کنند و البته اگر دولت‌ها در این‌ بین کمکی هم انجام دهند امری است علی‌حده.

این توضیح را هم باید اضافه کنم؛ که اگر چه ایده سمن ها از غرب به ایران راه یافته اما در کشور ما از دیرباز هیات های مذهبی و یا خیرین مدرسه ساز  وجود داشته و فعالیت این گروه ها کارکردی شبیه سمن ها دارند؛ بنابراین به نوعی در دسته بندی سمن ها قرار می گیرند.

**با توجه به غیرحاکمیتی بودن این تشکل ها، بودجه انجام این فعالیت ها چگونه از سوی آنها تامین می شود؟

معمولاً خود مردم بانی خیر می‌شوند و با انتخاب یک هیات مدیره و با جمع‌آوری وجه نقد کار را به سرانجام می‌رسانند. که از دیرباز در ایران بوده و یا سایر سمن‌ها که عمدتاً از سوی برخی مردم که عرق کمک مردمی یا اجتماعی داشتند شکل‌گرفته است.

**برای افزایش کارآمدی سمن‌ها در کشور و توانمندسازی آن‌ها چه اقداماتی باید انجام شود؟

گفتن دو نکته درباره فعالیت سمن‌ها در ایران ضروری است. در ایران از آنجا که حکومت در همه امور نقش دارد و به قولی در همه روابط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقش دارد، جای سمن‌ها خالی است و ایده تشکل‌های غیردولتی می‌تواند با استقبال بسیار جوانان و مردم مواجه شود اما این امر در گرو رعایت برخی نکات است.

**چه نکاتی؟

سمن‌ها باید توجه داشته باشند که در مورد اقداماتشان، پیشرفت‌ها و نیز ناکامی‌های خود، به مردم توضیح دهند و شفاف‌سازی کنند؛ رویه‌ای که تاکنون در ایران وجود نداشته چرا که دولت‌ها تنها درباره موفقیت‌های خود توضیح داده‌اند و هرگز مردم را در جریان ناکامی‌ها وعلل شکست طرح‌ها و برنامه‌هایشان قرار نداده‌اند. بنابراین سمن‌ها در گام نخست باید این رویه را تغییر دهند و اعتماد سازی کنند.

بنابراین تهیه گزارش های غیرتبلیغاتی یکی از موضوعاتی است که سمن ها باید رعایت کنند زیرا در غیر این صورت تبدیل به همان نهاد حکومتی می شوند که تنها موفقیت های خود را به رخ مردم می کشند.

** شکل فعالیت سمن ها در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

شکل فعالیت‌های اجتماعی در ایران تا پیش‌ از این تنها به فعالیت هیات‌های مذهبی و عام المنافع خلاصه می شد اما این رویه باید تغییر کند؛ کاری که هم اکنون نیز آغاز شده و ما می بینیم سمن ها در عرصه ها مختلف اجتماعی فرهنگی وارد شده اند و به طور مثال در ارتباط با وضعیت کودکان بدسرپرست یا بی سر پرست، نجات یافتگان از اعتیاد و یا وضعیت دریاچه ارومیه و حوادثی مثل زلزله این تشکل ها فعالیت های خوبی انجام داده اند.

** چه موانعی  بر سر راه افزایش کارآمدی سمن ها در کشور وجود دارد؟

متاسفانه یکی از مشکلات سمن ها در ایران، دخالت حکومت و دستگاه های دولتی است که هم از نظر امنیتی متعرض فعالیت سمن ها می شوند و هم با انواع و اقسام قوانین و مقررارت محدود کننده، سعی دارند تا فعالیت NGO را محدود سازند. نمونه این دست مشکلات را اگر پای گفت و گوهای مسئولان سمن ها به ویژه خیران مدرسه ساز بنشینید، از زبان آنها می شنوید که  چه دل پر دردی از قوانین سازمان نوسازی مدارس و آموزش و پرورش دارند!

** آینده سمن ها در ایران را چطور پیش بینی می کنید؟

سمن ها از ابتدای شروع فعالیت شان تاکنون تغییرات زیادی را پشت سر گذاشته و روز به روز در حال رشد و توسعه هستند. اما به طور حتم با وجود نگاه  امنیتی حاکم بر سمن ها آنها در ادامه این راه با مشکلات متعددی مواجه می شوند.

** نقش دولت در حمایت از سمن ها چطور تعریف می شود؟

واقعیت این است که در قانون، وظیفه ای درباره کمک دولت به سمن ها تعریف نشده و ما نیز امیدی به دولت برای یاری رساندن در این عرصه نداریم. اما به هرحال دولت نیز باید با پرهیز از نگاه قیم مآبانه زمینه های لازم را برای ایفای نقش سمن ها ایجاد کنند.