از زندگی ملا عبدالکریم گزی چه می دانید؟/چرا به وی شیخ بهایی عصر می گفتند؟/مهمترین اثرش کدام است؟

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی ملا عبدالکریم گزی اختصاص دارد.

 

زندگینامه ملا عبدالکریم گزی

مُلّا عَبْدُالْکَریم گَزی معروف به آخوند گَزی (۱۲۶۰ق-۱۳۳۹ق) از عالمان شیعه در قرن سیزدهم و چهاردهم قمری در اصفهان. وی تحصیلات حوزوی خود را در اصفهان آغاز کرد و سپس در حوزه علمیه نجف ادامه داد. شیخ عبدالکریم پس از بازگشت به اصفهان در مدرسه نیم‌آورد به تدریس پرداخت و مدتی هم بر کرسی قضاوت نشست. تذکرة القبور معروف‌ترین اثر او در شرح‌حال عالمان و بزرگان مدفون در اصفهان است. مقبره او در تکیه کازرونی تخت فولاد اصفهان قرار دارد.

 

اطلاعات فردی

عبدالکریم گزی

لقب آخوند گزی

تاریخ تولد ۱۲۶۰ق

زادگاه اصفهان

محل زندگی نجف، اصفهان

تاریخ وفات ۱۳ ذی‌الحجه ۱۳۳۹ق

محل دفن تخت فولاد

شهر وفات اصفهان

 

اطلاعات علمی

استادان محمدحسن نجفی، آخوند خراسانی، میرزا ابوالمعالی کلباسی، میرزا حسین خلیلی

محل تحصیل نجف، اصفهان

تألیفات تذکرة القبور

 

فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی

اجتماعی قضاوت

 

زندگی‌نامه

ملا عبدالکریم فرزند ملا مهدی گزی برخواری در حدود سال ۱۲۶۰ق در روستای گز بُرخوار از توابع اصفهان به دنیا آمد.[۱] آخوند گزی در شب پنج شنبه ۱۳ ذی‌الحجه ۱۳۳۹ق مصادف با ۲۷ مرداد سال ۱۳۰۰ش در ۷۹ سالگی بر اثر بیماری درگذشت و در بقعه تکیه کازرونی در تخت فولاد اصفهان دفن شد.[۲]

 

تحصیلات

عبدالکریم تحصیلات خود را نزد پدر و دایی خود، ملا محمدباقر گزی معروف به ابوالفقرا (متوفای ۱۲۸۶ق) که از رجال علم و ادب بوده طی نمود. وی در اصفهان از اساتید دیگری مانند محمدحسن نجفی، میر محمدصادق کتابفروش، میرزا ابوالمعالی کلباسی و محمدباقر نجفی مسجدشاهی بهره برده است.[۳]

 

ملا عبدالکریم برای ادامه تحصیلات راهی عتبات عالیات شد و طی سال‌های ۱۲۹۶ق تا ۱۲۹۸ق در حوزه علمیه نجف از محضر آخوند خراسانی، سید حسین کوه‌کمری، میرزا حسین خلیلی و میرزا حبیب‌الله رشتی استفاده کرد.[۴] وی در سامرا نیز به محضر میرزا محمدحسن شیرازی رسید و از جلسات او بهره‌مند شد. مدتی هم در کربلا نزد شیخ علی‌نقی برغانی حائری بهره علمی برد.

 

آخوند گزی در سال ۱۲۹۸ق به سن ۳۸ سالگی موفق به اخذ درجه اجتهاد گردید و در همان سال به شهر اصفهان مراجعت نمود.[۵] [۶]

 

تدریس و شاگردان

محل دروس حوزوی ملا عبدالکریم در اصفهان در مدرسه نیم‌آورد بوده و دیگر جلسات درس او در مسجد نو بازار تشکیل می‌شد. برخی شاگردان او عبارتند از:

سید حسن مشکان طبسی

سید محمدتقی موسوی اصفهانی (صاحب مکیال المکارم)

شیخ غلامرضا یزدی (فقیه خراسانی)

سید احمد خوانساری

جلال‌الدین همایی

آقا نجفی قوچانی

سید حسین خادمی

سید عبدالحسین طیب

شیخ عباسعلی ادیب

سید محمدحسن روضاتی

محمدعلی معلم حبیب‌آبادی. [۷]

 

مجالس درس آخوند گزی از جانب شاگردانش جامع و پرمحتوا توصیف شده است تا جایی که جلال‌الدین همایی او را «شیخ بهایی عصر» لقب می‌دهد. آقا نجفی قوچانی که رسائل شیخ انصاری را نزد او خوانده بود، شیخ عبدالکریم گزی را از علمای بزرگ از حیث علم‌آموزی می‌داند که بسیار پاکیزه و منقح درس می‌گفت. [۸]

 

مؤلف مکارم الآثار نیز که سال‌های متمادی حضور ملا عبدالکریم را درک کرده بود، ابعاد معنوی و دانش او را ستوده و جلسات درس وی را بسیار عالی توصیف می‌کند. به‌نقل حبیب‌آبادی، وی با این‌که ریاست قضاوت را بر عهده داشت، اما هیچ‌گاه تدریس را ترک نکرد. [۹]

 

تألیفات

کتاب «تذکرة القبور»

از آخوند گزی تألیفاتی بر جای مانده است که عبارتند از:

تذکرة القبور معروف‌ترین اثر وی در شرح‌حال قریب یک‌صد نفر از علما، عرفا و بزرگانی که در شهر اصفهان و توابع آن مدفون‌اند. این کتاب در سال ۱۳۲۴ق در زمان حیات مؤلف، برای نخستین بار به چاپ رسید و جمعی از دانشمندان بر آن حواشی نواشته‌اند.

رساله اصول دین که در سال ۱۳۳۵ق به چاپ رسیده است؛

حاشیه بر کتاب طهارت شیخ مرتضی انصاری که در نجف اشرف در ۲۴ برگ کتابت شده است؛

رساله‌ای در حجّیت مظنّة؛

دیوان اشعار و مثنویات با تخلص «مهدوی» که به انضمام «تذکرة القبور» به چاپ رسیده است؛

رساله‌ای در شهرت؛

رساله صیغ العقود؛

رسالة الاذن، در خصوص معنی اذان، اقسام و احکام آن، که مؤلف در شش مقام به تبیین موضوع پرداخته است؛

تقریرات مباحث اصول یکی از استادان خود که احتمالاً تقریر مباحث آخوند خراسانی است؛

مسألة اجزاء غسل الجنابة عن الوضوء که رساله کوتاهی است در مسأله کفایت غسل جنابت از وضو؛

الخیارات، رساله کوتاهی در بحث خیارات بیع.[۱۰]

 

فعالیت‌های اجتماعی

آخوند گزی پس از بازگشت اصفهان در مدرسه نیم‌آورد اصفهان ساکن شد. وی شب‌ها در این مدرسه نماز جماعت داشت و بعد از وفات شیخ محمدعلی نجفی، بنابر تقاضای اهل محل در مسجد ذوالفقار واقع در بازار بزرگ اصفهان به اقامه نماز می‌پرداخت. شب‌های پنجشنبه به گز می‌رفت و پنجشنبه و جمعه را در آن‌جا به سر می‌برد و به امور آن منطقه رسیدگی می‌کرد. در ماه رمضان هم، در گز و دستگرد به اقامه جماعت و بیان مسائل شرعی همت می‌گماشت.[۱۱] [۱۲] سید مصلح‌الدین مهدوی در کتاب رجال اصفهان می‌نویسد آخوند گزی به علت اخلاق حسنه و صفات حمیده‌ای که داشت، در اصفهان مورد توجه عوام و خواص واقع شد و در ده سال آخر عمر، مرجع تمام مرافعات و حکومات شرعیه اصفهان و توابع آن بود.[۱۳]

 

سرودن شعر

آخوند گزی با تخلص «مهدوی» شعر می‌سرود و در انجمن ادبی شیدا شرکت می‌کرد.[۱۴] اشعار و مثنویات آخوند گزی در ضمیمه کتاب تذکرة القبور به چاپ رسیده است.[۱۵] در کتاب اعلام اصفهان، این رباعی به آخوند گزی نسبت داده شده است:

امروز درخت صنع آورد ورق امروز رسید شام را صبح و شفق

آمد به وجود مهدی آل رسول یعنی زهق الباطل و قد جاء الحق[۱۶]

 

پانویس

۱. فرهنگ اعلام علوم عقلی، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۲۲۶.

۲. گزی، رجال اصفهان یا تذکرة القبور، ۱۳۲۸ش، ص ۸.

۳. مهدوی، تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، ۱۳۴۸ش، ص ۴۱۸.

۴. مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ۱۳۴۱ش، ج ۳، ص ۹۲۹.

۵. مهدوی، تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، ۱۳۴۸ش، ص ۴۱۹.

۶. آخوند ملا عبدالکریم گزی، مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد.

۷. آخوند ملا عبدالکریم گزی، مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد.

۸. آخوند ملا عبدالکریم گزی، مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد.

۹. آخوند ملا عبدالکریم گزی، مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد.

۱۰. مهدوی، اعلام اصفهان، ۱۳۹۱ش، ج ۴، ص ۳۰۰.

۱۱. مهدوی، تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، ۱۳۴۸ش، ص ۴۱۹.

۱۲. آخوند ملا عبدالکریم گزی، مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد.

۱۳. گزی، رجال اصفهان یا تذکرة القبور، ۱۳۲۸ش، ص۶و۷؛ مهدوی، اعلام اصفهان، ۱۳۹۱ش، ج ۴، ص۲۹۹و۳۰۰.

۱۴. گزی، رجال اصفهان یا تذکرة القبور، ۱۳۲۸ش، ص۶و۷؛ مهدوی، اعلام اصفهان، ۱۳۹۱ش، ج ۴، ص۲۹۹و۳۰۰.

۱۵. گزی، تذکرة القبور، ۱۳۷۱ش، ص ۹۹-۱۲۸.

۱۶. مهدوی، اعلام اصفهان، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص ۳۰۱.

 

منابع

مهدوی، مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، اصفهان، سازمان فرهنگی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۱ش.

مهدوی، مصلح الدین، تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان، کتابفروشی ثقفی، ۱۳۴۸ش.

گزی، عبدالکریم، رجال اصفهان یا تذکرة القبور، حاشیه‌نویس: سید مصلح‌ الدین مهدوی، بی‌نا، ۱۳۲۸ش.

گزی، عبدالکریم، تذکرة القبور، به کوشش: ناصر باقری بیدهندی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش.

مرکز پژوهشی دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی، فرهنگ اعلام علوم عقلی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۹ش.

مشار، خان‌بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ۱۳۴۱ش.

آخوند ملا عبدالکریم گزی، مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۳۹۹ش.