به گزارش سرویس بین‌الملل جماران، گاردین نوشت: در سال ۲۰۱۱، گروهی از پسران نوجوان روی دیواری در محوطه بازی مدرسه‌شان هشداری را با اسپری نوشتند: «نوبت توست، دکتر.» این نوشته دیواری کنایه‌ای آشکار به بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه ـ چشم‌پزشکی آموزش‌دیده در لندن ـ بود و اشاره داشت به اینکه او ممکن است نفر بعدی در صف رهبران عربی باشد که در جریان بهار عربیِ آن روزها از قدرت کنار می‌روند. ۱۴ سال طول کشید؛ در این مدت ۶۲۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند و نزدیک به ۱۴ میلیون نفر آواره شدند، اما سرانجام نوبت «دکتر» فرا رسید و اسد از قدرت کنار رفت و در دل شب به مسکو گریخت.

بازگشت به پزشکی در تبعید

پس از ترک قدرت و استقرار در تبعیدی امن در مسکو، گزارش‌ها حاکی از آن است که اسد بار دیگر به حرفه پزشکی بازگشته است. بنا بر گفته یک منبع مطلع، رهبر پیشین آخرین حکومت بعثی خاورمیانه اکنون دوباره در کلاس درس نشسته و در حال گذراندن دوره‌های چشم‌پزشکی است. یکی از دوستان خانواده اسد که همچنان با آن‌ها در تماس است، گفت: «او در حال یادگیری زبان روسی است و دوباره دانش چشم‌پزشکی‌اش را مرور می‌کند. این علاقه شخصی اوست و بدیهی است که نیازی به پول ندارد. حتی پیش از آغاز جنگ سوریه هم به‌طور منظم در دمشق چشم‌پزشکی می‌کرد.» او افزود که احتمالاً طبقه ثروتمند مسکو می‌تواند مشتریان هدف او باشند.

زندگی جدید خانواده اسد در مسکو و امارات

یک سال پس از فروپاشی حکومت اسد در سوریه، خانواده او زندگی‌ای منزوی، آرام و لوکس را میان مسکو و امارات متحده عربی می‌گذرانند. گفت‌وگو با دوستان خانواده، منابعی در روسیه و سوریه، و همچنین داده‌های افشاشده، تصویری کم‌سابقه از زندگی این خانواده ارائه می‌دهد؛ خانواده‌ای که سال‌ها قدرت را در سوریه در اختیار داشت. به گفته دو منبع آگاه، احتمالاً خانواده اسد در منطقه اعیان‌نشین «روبلیوفکا» ـ مجتمع بسته نخبگان مسکو ـ سکونت دارند؛ منطقه‌ای که چهره‌هایی مانند ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور پیشین اوکراین که در سال ۲۰۱۴ از کی‌یف گریخت، نیز گفته می‌شود در آن زندگی می‌کند.

ثروت محفوظ و انزوای سیاسی

خانواده اسد از نظر مالی با مشکلی روبه‌رو نیستند. پس از آنکه در سال ۲۰۱۱ و در پی سرکوب اعتراضات، تحریم‌های غربی آن‌ها را از بخش بزرگی از نظام مالی جهانی جدا کرد، خانواده بخش عمده‌ای از دارایی‌های خود را به مسکو منتقل کردند؛ جایی که نهادهای نظارتی غربی دسترسی محدودی به آن داشتند. با وجود این سطح از رفاه، خانواده اسد اکنون از محافل سیاسی و اجتماعی سوری و روسی که زمانی در آن‌ها حضور فعال داشتند، فاصله گرفته‌اند. خروج ناگهانی بشار اسد از سوریه باعث شد بسیاری از نزدیکانش احساس رهاشدگی کنند و مقامات روس نیز مانع از تماس او با چهره‌های ارشد ساختار پیشین قدرت شده‌اند.

قطع ارتباط‌ها و نگاه کرملین

یکی از دوستان خانواده گفت: «زندگی بسیار ساکت و آرامی دارند. او ارتباط بسیار اندکی ـ اگر اصلاً ارتباطی داشته باشد ـ با دنیای بیرون دارد. فقط با چند نفر از افرادی که پیش‌تر در حلقه داخلی قدرت بودند در تماس است؛ از جمله منصور اعظم و یاسر ابراهیم.» منبعی نزدیک به کرملین نیز گفت که اسد برای پوتین و نخبگان سیاسی روسیه تا حد زیادی به چهره‌ای کم‌اهمیت تبدیل شده است: «پوتین علاقه‌ای به رهبرانی که کنترل قدرت را از دست داده‌اند ندارد و اسد دیگر نه بازیگری اثرگذار تلقی می‌شود و نه حتی مهمانی جذاب برای محافل رسمی.»

خروج شبانه از دمشق

اسد بامداد ۸ دسامبر ۲۰۲۴، هم‌زمان با نزدیک‌شدن نیروهای مخالف از شمال و جنوب به دمشق، همراه با پسرانش از پایتخت خارج شد. آن‌ها با اسکورت نظامی روسیه به پایگاه هوایی حمیمیم منتقل شدند و از آنجا سوریه را ترک کردند. او نه خانواده گسترده خود و نه بسیاری از متحدان نزدیک را از فروپاشی قریب‌الوقوع آگاه نکرد و آن‌ها را ناچار به تصمیم‌گیری مستقل گذاشت.

یکی از دوستان ماهر اسد، برادر بشار و از فرماندهان ارشد نظامی، گفت: «ماهر روزها با بشار تماس می‌گرفت اما او پاسخ نمی‌داد. تا آخرین لحظه در کاخ ماند؛ وقتی مخالفان وارد شدند، زغال‌های قلیانش هنوز گرم بود. این ماهر بود که به دیگران برای خروج کمک کرد. بشار فقط به نجات خودش فکر می‌کرد.»

سرگردانی خانواده و نقش روسیه

الی حاتم، وکیل رفعت اسد (عموی بشار)، روایت کرد که اعضای خانواده پس از خروج بشار با وحشت با او تماس گرفتند و راه فرار را نمی‌دانستند. او گفت: «وقتی به پایگاه حمیمیم رسیدند، به سربازان روس گفتند از خانواده اسد هستند، اما آن‌ها نه عربی می‌دانستند و نه انگلیسی. در نتیجه، هشت نفرشان شب را در خودروهایشان مقابل پایگاه گذراندند.» تنها پس از مداخله یکی از مقامات ارشد روسیه بود که امکان خروج آن‌ها به عمان فراهم شد.

بیماری اسما و تمرکز خانواده

در ماه‌های نخست پس از خروج از سوریه، توجه اصلی خانواده معطوف به وضعیت سلامت اسما اسد، همسر بشار، بود. او که متولد بریتانیاست، سال‌ها با بیماری لوسمی دست‌وپنجه نرم می‌کرد و پیش از فروپاشی حکومت نیز در مسکو تحت درمان قرار داشت. به گفته منبعی آگاه، اسما پس از دریافت درمان‌های آزمایشی تحت نظارت نهادهای امنیتی روسیه، بهبود یافته است.

ممنوعیت فعالیت رسانه‌ای

با تثبیت وضعیت سلامتی اسما، بشار اسد تلاش کرده روایت خود از وقایع را مطرح کند و برای گفت‌وگو با شبکه RT و یک پادکستر راست‌گرای آمریکایی برنامه‌ریزی کرده است؛ اما انجام این مصاحبه‌ها منوط به مجوز مقامات روسی مانده است. در نوامبر، سفیر روسیه در عراق تأیید کرد که اسد اجازه هیچ‌گونه فعالیت رسانه‌ای یا سیاسی ندارد و از حضور عمومی منع شده است.

زندگی فرزندان اسد

در مقابل، زندگی فرزندان اسد با اختلال محدودی ادامه دارد و آن‌ها به‌تدریج خود را با جایگاه جدیدشان در مسکو تطبیق می‌دهند. تنها حضور علنی خانواده ـ بدون بشار ـ در مراسم فارغ‌التحصیلی دخترش زین اسد در ۳۰ ژوئن ثبت شد؛ جایی که او مدرک روابط بین‌الملل خود را از دانشگاه MGIMO مسکو دریافت کرد. دو تن از هم‌کلاسی‌های زین تأیید کردند که خانواده در مراسم حضور داشتند، اما بسیار کم‌حاشیه رفتار کردند و زود محل را ترک کردند.

تصویر فروپاشیده یک قدرت سابق

هم‌زمان با پیشروی نیروهای مخالف در سوریه، تصاویر شخصی بسیاری از املاک اسد منتشر شد؛ تصاویری که چهره‌ای متفاوت از فردی را نشان می‌داد که سال‌ها نماد قدرت در سوریه بود. این تصاویر نخستین ترک جدی در تصویری بود که تا مدت‌ها نفوذناپذیر به نظر می‌رسید. با این حال، سوری‌ها همچنان اطلاعات محدودی درباره فردی دارند که در دوره زمامداری او، کشور شاهد یکی از خون‌بارترین بحران‌های معاصر خود بود.

کمال علم، پژوهشگر پیشین شورای آتلانتیک، در این‌باره گفت: «برای انتشار آن تصاویر، فروپاشی ساختار قدرت لازم بود. این خانواده همیشه بسیار بسته و محتاط بودند و به‌نظر نمی‌رسد که در آینده نیز رویکرد متفاوتی در پیش بگیرند.»