سال ۲۰۲۵ برای ونزوئلا سالی سرنوشتساز شده است؛ سالی که ترکیب فشار نظامی آمریکا، تحریمهای اقتصادی و بحران داخلی، این کشور را وارد یکی از پیچیدهترین معادلات ژئوپلیتیکی آمریکای لاتین کرده است.
به گزارش جماران؛ سال جاری میلادی به ویژه طی ماههای اخیر، روابط میان ایالات متحده و ونزوئلا بار دیگر وارد مرحلهای از تقابل آشکار و پیچیده شد؛ مرحلهای که نه تنها در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی بلکه در میدان نظامی، امنیتی و حتی اقتصادی خود را حتی بیشتر نشان داده است.
قوت گرفتن حضور نظامی آمریکا در کارائیب!
از پاییز ۲۰۲۵، واشنگتن حضور نظامی خود را در آبهای کارائیب و نزدیکی سواحل ونزوئلا به طور چشمگیری افزایش داد. ناو هواپیمابر USS Gerald R. Ford به همراه گروه ضربتی شامل ناوشکنها، ناوهای تدارکاتی و واحدهای دفاع هوایی به این منطقه اعزام شدند. به موازات آن، جنگندههای نسل جدید F-35، هواپیماهای گشت دریایی و پهپادهای نظارتی MQ-9 Reaper به پایگاههای پورتوریکو و دیگر مناطق دریای کارائیب منتقل شدهاند. این ترکیب نیروها و تجهیزات فراتر از نیازهای معمول عملیات ضد مواد مخدر است و تحلیلگران آن را نشانهای از پیام سیاسی و ژئوپلیتیکی واشنگتن میدانند.
از همان زمان یعنی ابتدای سپتامبر ۲۰۲۵، آمریکا حداقل ۲۰ حمله مرگبار علیه قایقهایی انجام داده که آنها را به قاچاق مواد مخدر مرتبط میداند. در این حملات بیش از ۴۳ نفر جان خود را از دست دادهاند. مسئلهای که انتقاد شدید بینالمللی را برانگیخته، این است که هویت بسیاری از سرنشینان قایقها مشخص نیست و امکان برخورد با غیرنظامیان نیز وجود دارد و این موضوع پرسشهای جدی درباره مشروعیت حقوقی و اخلاقی عملیاتهای آمریکا مطرح کرده و برخی کشورها و نهادها، این اقدامات را نقض قوانین بینالمللی و آزادی کشتیرانی قلمداد کردهاند.
همزمان، واشنگتن عملیات دریایی گستردهای را در دریای کارائیب و اقیانوس اطلس تحت عنوان «مبارزه با قاچاق مواد مخدر» آغاز کرده که هدف آن مقابله با قایقها و شبکههای مرتبط با مواد مخدر اعلام شده و طبق گزارشهای رسمی، این عملیاتها منجر به کشته شدن دهها نفر شده که جنبهای از استفاده مستقیم از زور توسط آمریکا در حوزه دریایی را نشان میدهد و از دید «کاراکاس» نقض حاکمیت ملی و اقدامی مداخلهگرانه در جغرافیای سیاسی کشورهای منطقه است.
البته این تنشها ناشی از ترکیبی از اقدامات نظامی واشنگتن، فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی و واکنشهای شدید کاراکاس است و امروز به یکی از مهمترین بحرانهای ژئوپلیتیکی آمریکای لاتین در دهه سوم قرن بیست و یکم تبدیل شده است به طوریکه کارشناسان بر این باورند که این بحران نه تنها تحولات داخلی ونزوئلا، بلکه معادلات منطقهای و بینالمللی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
طی ماههای اخیر، ایالات متحده، رسما شبکه موسوم به Cartel de los Solesکه به گفته واشنگتن با نهادهای امنیتی و نظامی ونزوئلا مرتبط است را در فهرست «سازمانهای تروریستی خارجی» قرار داد و این اقدام بیسابقه، روابط دو کشور را وارد مرحلهای حساس و تنشآلود کرده و بهطور مستقیم زمینه را برای اقدامات بعدی نظامی و اقتصادی زمینه سازی میکند.
فشارهای اقتصادی و بازتاب داخلی در ونزوئلا
تنشهای بین دو کشور تنها به حوزه امنیتی محدود نیست و فشارهای اقتصادی و دیپلماتیک در حال شدت گرفتن است. شرکتهای هواپیمایی بینالمللی به دلیل نگرانیهای امنیت پرواز و هشدارهای آمریکا پروازهای خود به ونزوئلا را متوقف کرده و در واکنش متقابل، کاراکاس مجوز فعالیت شش شرکت هواپیمایی عمده در این کشور را لغو کرد که این اقدام نشاندهنده پاسخ متقابل دولت ونزوئلا به فشارهای خارجی است.
اما این اقدامات، بهویژه در بخش حملونقل هوایی؛ اقتصاد ونزوئلا را بیش از پیش آسیبپذیر میکند و محدودیتهایی در تجارت و گردشگری این کشور به همراه خواهد داشت.
و امروز بحران اقتصادی ونزوئلا، که پیش از این نیز شدید بود، با اعمال تحریمهای آمریکا و اتحادیه اروپا و کاهش سرمایهگذاری خارجی تشدید شده و این وضعیت، سطح رفاه عمومی را تحت تاثیر قرار داده و فشار بر زندگی روزمره شهروندان را بیش از پیش خواهد کرد.
واکنش نظامی کاراکاس؛ رزمایشها و بسیج عمومی!
از طرفی، ونزوئلا در واکنش به آنچه «تهدید نظامی و مداخلهگرانه» از سوی واشنگتن میداند، دست به اقداماتی زده که نشانه آمادگی برای دفاع از کشور است. نیکلاس مادورو؛ رییسجمهوری ونزوئلا، تاکید کرده که «هر بخش از خاک کشورشان» در برابر تهدیدات خارجی محافظت خواهد شد و از اولایل ماه نوامبر، رزمایشهای گسترده نظامی در سراسر کشور برگزار شده که شامل ارتش، نیروی هوایی، نیروی دریایی، شبهنظامیان وابسته به دولت و حتی بخشهایی از جامعه غیرنظامی این کشور میشوند و هدف از آن اعلام آمادگی برای مقابله با هر نوع «تجاوز خارجی» عنوان شده است.
همچنین، دولت ونزوئلا با بسیج شبهنظامیان مردمی و تشویق جامعه غیرنظامی به آمادگی دفاعی، تلاش دارد تا پیام روشنی به واشنگتن ارسال کند که هرگونه مداخله مستلزم پاسخ مستقیم و گسترده خواهد بود. این اقدامات، اگرچه جنبه بازدارنده دارند، اما فشار داخلی و اقتصادی قابل توجهی نیز بر کشور وارد کرده و ممکن است شکافهای اجتماعی و سیاسی را تشدید کند.
بازتاب بینالمللی تنشها
اما تنش میان واشنگتن و کاراکاس تنها در سطح دو کشور محدود نمانده است. در نشست شورای امنیت سازمان ملل، برخی کشورها، به ویژه روسیه، هشدار دادهاند که ونزوئلا ممکن است هدف اقدامات نظامی یکجانبه آمریکا قرار بگیرد و این هشدارها نگرانیهایی جدی در خصوص امنیت منطقهای و ثبات بینالمللی ایجاد کرده است. همزمان، اتحادیه اروپا با تمدید تحریمها علیه مقامات ونزوئلایی و اعمال محدودیتهای مالی و مسافرتی، فشار خود را بر کاراکاس حفظ کرده و این تحریمها عمدتا به بهانه نقض حقوق بشر، سرکوب سیاسی و محدود کردن آزادیهای مدنی پس از انتخابات ۲۰۲۴ اعمال شدهاند.
پیامد این فشارها اما، تشدید بحران داخلی و افزایش نگرانی نسبت به حقوق بشر است. سازمانهای بینالمللی و تحلیلگران هشدار دادهاند که افزایش حضور نظامی و وضعیت آمادهباش در شهرها، احتمال سرکوب سیاسی و نقض حقوق بشر را بالا میبرد. همچنین، محدودیتهای اقتصادی، کاهش سرمایهگذاری خارجی و قطع پروازها، وضعیت معیشتی و تجاری مردم را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
جنبههای ژئوپلیتیکی حضور آمریکا
در نگاه ژئوپلیتیکی، انگیزههای واشنگتن برای حضور گسترده در کارائیب و فشار نظامی علیه ونزوئلا چند لایه است. به ظاهر، هدف اصلی مقابله با قاچاق مواد مخدر و محدود کردن فعالیت کارتلها اعلام شد، اما ترکیب نیروها از ناوهای هواپیمابر و زیردریاییهای اتمی گرفته تا جنگندههای F-35 و پهپادهای رزمی، فراتر از نیازهای عملیات ضد مواد مخدر است.
تحلیلگران بر این باورند که واشنگتن با این حضور، قصد دارد پیام فشار سیاسی و اقتصادی مستقیم به دولت مادورو ارسال کند. این پیامها شامل تهدید برای کاهش سرمایهگذاری خارجی، بیثباتی اقتصادی و محدود کردن نفوذ کاراکاس در منطقه است.
همچنین، در سطح منطقهای و بینالمللی، حضور گسترده آمریکا نقش بازدارنده ایجاد میکند و نفوذ کشورهای رقیب یا حامی ونزوئلا مانند روسیه و چین را محدود میکند. در کنار این، بحران اقتصادی، بحران مهاجرت و شبکه قاچاق مواد مخدر ابزاری برای مشروعیتبخشی به حضور نظامی آمریکا معرفی شده، اما با توجه به تجهیز کامل ناوگان دریایی، هواپیماهای پیشرفته و نیروهای ویژه، کارشناسان این اقدامات را بخشی از استراتژی «فشار و تغییر رفتار یا حتی تغییر رژیم» ارزیابی میکنند.
با این حال، چشمانداز آینده روابط آمریکا و ونزوئلا به چند عامل بستگی دارد. مورد اول خط مشی واشنگتن است به عبارتی اینکه آیا آمریکا به فشار نظامی و اقتصادی ادامه خواهد داد یا گزینههای دیپلماتیک را نیز جدی خواهد گرفت. مورد دوم به واکنشهای بینالمللی بستگی دارد؛ یعنی آیا سازمان ملل، اتحادیه اروپا و کشورهای منطقه میتوانند مانع تبدیل بحران به درگیری نظامی شوند یا خیر؟
مورد سوم وضعیت داخلی ونزوئلا است. ابهام در این زمینه مربوط به این سوال است که آیا جامعه مدنی و اپوزیسیون توان مقابله با فشارها را دارد یا بحران داخلی وخیمتر میشود و مورد آخر به پیامدهای انسانی و اقتصادی باز میگردد، برای مثال تحریمها، قطع روابط اقتصادی و کاهش مشارکت بینالمللی چگونه بر زندگی مردم تأثیر خواهند گذاشت و آیا دولت مادورو قادر به مدیریت بحران خواهد بود؟ که احتمالا با فرسایشی شدن محاصره ونزوئلا، زمان به ضرر مادورو خواهد بود.
با این حال، با توجه به تداوم حضور نظامی آمریکا و اقدامات آماده سازی کاراکاس، احتمال درگیری مستقیم یا بحران دیپلماتیک عمیق افزایش یافته است و حتی کوچکترین حادثه یا حمله اشتباه میتواند بحران را به سطحی خطرناکتر سوق دهد.
امروز در اواخر سال 2025 ونزوئلا در میانه بحرانی چندوجهی قرار دارد که سه وجه بینالمللی (تنش با آمریکا)، داخلی (بحران دموکراسی) و انسانی-اقتصادی (فقر و تحریم) دارد و اقدام آمریکا در برچسب زدن به Cartel de los Soles بهعنوان سازمان تروریستی، همراه با عملیات دریایی و فشار نظامی در کارائیب، فصل جدیدی از تقابل واشنگتن و کاراکاس را رقم زده است. اقدامات دولت ونزوئلا با بسیج نیروهای نظامی و مردمی، رزمایشهای سراسری و محدود کردن پروازهای بینالمللی تلاشی برای دفاع از حاکمیت است، اما با هزینههای سنگین اقتصادی، اجتماعی و سیاسی همراه است و پرسش اصلی این است که آیا این بحران به مسیر دیپلماسی ختم خواهد شد یا منطقه و مردم ونزوئلا وارد مرحلهای خطرناکتر از بیثباتی یعنی جنگ خواهند شد.
