در اجلاس بریکس چه گذشت؟

به گزارش جماران؛ روز گذشته 15 تیرماه مصادف با 7 جولای 2025، هفدهمین اجلاس 2 روزه سران بریکس به میزبانی برزیل و با ریاست لولا دو سیلوا؛ رییس جمهوری این کشور در شهر ریو دو ژانیروی، آغاز شد.

در ابتدای این اجلاس، لولا، سخنرانی خود را با اعلام فراخوان برای سرمایه‌گذاری در زمینه صلح و امنیت جهان آغاز کرد و با مروری بر بحران چندجانبه‌گرایی و درگیری‌های اخیر، اثر آن را بر استقلال ملی، امنیت و اقتصاد جهانی مخرب دانست و  بریکس را به عنوان نیرویی برای ارتقای صلح معرفی کرد.

او در طول جلسه عمومی این اجلاس با کنایه به اختصاص 5 درصد از تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو ناتو به امور دفاعی و نظامی که در اجلاس اخیر رهبران ناتو اعلام شد، صراحتا از کشورها خواست تا هزینه‌ها را از تلاش‌های نظامی دور کرده و به سمت اجرای دستور کار ۲۰۳۰ سازمان ملل متحد «نه به جنگ» هدایت کنند.

رییس جمهوری برزیل گفت: «اختصاص ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی به هزینه‌های نظامی گویا آسان‌تر از اختصاص تنها 0.7 درصد برای کمک‌های توسعه‌ای رسمی است. این نشان می‌دهد که منابع لازم برای اجرای دستور کار ۲۰۳۰ وجود دارد اما به دلیل فقدان اراده سیاسی به سادگی در دسترس قرار نمی‌گیرند؛ چراکه  سرمایه‌گذاری برای جنگ همیشه آسان‌تر از سرمایه گذاری برای صلح است.»

لولا همچنین بر نقش کشورهای بنیانگذار بریکس در ایجاد «یک واقعیت چندقطبی جدید برای قرن بیست و یکم» تأکید و با حمایت از اصلاحات در حکومت جهانی، بر توانایی این بلوک (بریکس) برای تبدیل شدن به «نیرویی قادر به ترویج صلح و جلوگیری از جنگ و میانجیگری در مناقشات» تاکید کرد.

او گفت: ما می‌توانیم زمینه‌ای را برای یک سیستم حکومتی جدید جهانی فراهم کنیم. برای غلبه بر بحران اعتمادی که اکنون با آن مواجه هستیم، باید شورای امنیت را به مشروعیت بیشتر، رسالت نمایندی ملل، اثرگذارتر کردن و دموکراتیک کردن آن، سوق دهیم.»

رییس جمهوری برزیل خاطرنشان کرد: سازمان ملل متحد اخیرا در ۲۶ ژوئن امسال، هشتادمین سالگرد تاسیس خود را جشن گرفت  اما امروز ما شاهد فروپاشی بی‌سابقه چندجانبه‌گرایی و افول آن هستیم.

انتقاد از سیستم برخاسته غربی

لولا دو سیلوا به عنوان رییس هفدهمین اجلاس سران بریکس با انتقاد از وضع کوجود نظم جهانی و دور شدن سازمان ملل از رسالت اصلی خود گفت: ظهور سازمان ملل متحد، شکست فاشیسم نازی و تولد حس امید جمعی را در جهان رقم زد. اکثریت قریب به اتفاق کشورهایی که در حال حاضر بریکس را تشکیل می‌دهند، از بنیانگذاران آن بودند. با حمله به چندجانبه‌گرایی، استقلال ما بار دیگر در معرض خطر قرار گرفته، اما امروز بریکس وارث جنبش عدم تعهد است

لولا در ادامه گفته‌های خود با صراحت تاکید کرد که امروز قوانین بین‌المللی به یک سند بی‌ارزش تبدیل شده‌اند، ما از زمان جنگ جهانی دوم با تعداد بی‌سابقه‌ای از درگیری‌ها روبرو هستیم و این در حال است که  تصمیم اخیر ناتو، مسابقه تسلیحاتی در جهان را تشدید می‌کند. اختصاص 5 درصد از تولید ناخالص داخلی به هزینه‌های نظامی آسان‌تر از اختصاص کمک‌های توسعه‌ای رسمی است و این نشان می‌دهد که منابع لازم برای اجرای دستور کار ۲۰۳۰ وجود دارد؛ اما به دلیل عدم اولویت سیاسی، در دسترس نیستند.

همانطور که در گذشته با رفتارهای سازمان منع سلاح‌های شیمیایی دیدیم، امروز استفاده ابزاری از کار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعتبار سازمانی را که برای حفظ صلح اساسی است، به خطر می‌اندازد و نقض مکرر تمامیت ارضی کشورها، به ضرر راه‌حل‌های مذاکره‌شده است و تلاش‌ها برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های اتمی را تضعیف می‌کند و ما امروز این فرصت را داریم که پایه‌های یک مدل حکمرانیِ احیا شده جدید را بنا نهیم و به تعویق انداختن این فرآیند، جهان را بسیار بی‌ثبات‌تر و خطرناک‌تر می‌کند و هر روزی که با یک ساختار بین‌المللی کهنه و طردکننده می‌گذرد، روزی است که در جستجوی راه‌حل‌هایی برای بحران‌های جدی که بشریت را احاطه کرده است، از دست می‌رود.

در این اجلاس همچنین،  سران کشورهای عضو بریکس حملات تجاوزکارانه آمریکا و اسرائیل به ایران را محکوم کردند و از دولت بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل خواستند که نیروهای خود را از نوار غزه خارج کند و خواستار راه‌حل‌های «عادلانه و پایدار» برای پایان درگیری‌ها در سراسر خاورمیانه شدند.

در بیانیه سران بریکس این حملات نقض قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد معرفی شده است. این بلوک ۱۰ عضوی از کشورهای نوظهور اقتصادی همچنین با اشاره به حملات اسرائیل و ممانعت از ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه «نگرانی شدید خود را از وضعیت سرزمین‌های اشغالی فلسطین» ابراز کردند و خواستار آتش‌بس دائمی و بدون قید و شرط، همراه با آزادی همه اسرا شدند.

در اجلاس چه کسانی غایب بودند؟

اجلاس سران بریکس در حالی برگزار شد که  شی جین‌پینگ؛ رییس جمهوری چین، ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهوری روسیه از غایبان شاخص و مهم آن بودند.

شی جین‌پینگ؛ رییس‌جمهوری چین برای نخستین بار در این نشست حضور نداشت و لی کیانگ؛ نخست‌وزیر این کشور به جای او راهی برزیل شد. در طرف دیگر نیز ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه نیز در این اجلاس شرکت نکرد. او به دلیل صدور حکم بازداشت توسط دادگاه کیفری بین‌المللی برای سفر به برزیل با خطر بازداشت مواجه بود؛ چراکه برزیل به عنوان یکی از امضاکنندگان «اساسنامه رم»، ملزم به اجرای حکم بازداشت پوتین است. این اساسنامه معاهده‌ای است که بر مبنای آن دیوان کیفری بین‌المللی تاسیس شد.

پوتین که به صورت ویدئویی در این اجلاس سخنرانی کرد گفت: در کشورهای بریکس نه تنها 30 درصد از جغرافیای جهان را در اختیار دارند، بلکه نزدیک به نیمی از جمعیت جهان مربوط به کشورهای حوزه بریکس است و براساس آخرین داده‌های سال ۲۰۲۵ از صندوق بین‌المللی پول، ۴۰ درصد از اقتصاد جهانی را نیز تشکیل می‌دهند و مجموع تولید ناخالص داخلی بریکس از نظر برابری قدرت خرید، به ۷۷ تریلیون دلار آمریکا می‌رسد که در این شاخص، به طور قابل توجهی از برخی گروه‌های دیگر اقتصادی، از جمله گروه هفت با ۵۷ تریلیون دلار آمریکا، پیشی گرفته است.

دیگر از چهره‌های غایب در این اجلاس مسعود پزشکیان، رییس جمهوری ایران و عبدالفتاح السیسی، رییس جمهوری مصر بودند که وزیر خاجه کشورمان به نماینده از ریاست جمهوری ایران در این اجلاس شرکت کرد.

دو کشور ایران و برزیل در ابتدای سال ۲۰۲۴ به همراه اتیوپی، اندونزی و امارات متحده عربی به بریکس پیوستند. عربستان سعودی نیز به این بلوک دعوت شد و در مذاکرات آن شرکت کرد اما هنور درخواست رسمی برای عضویت در این بلوک را ارسال نکرده است.

تاریخچه بریکس

گفتنی است؛ بریکس یک سازمان بین المللی متشکل از ده کشور برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، مصر، اتیوپی، اندونزی، ایران و امارات متحده عربی  است که اولین اجلاس آن در سال 2009 با حضور کشورهای بنیانگذار برزیل، روسیه، هند و چین برگزار شد، جایی که آنها نام اختصاری BRIC را پذیرفتند و یک باشگاه دیپلماتیک غیررسمی تشکیل دادند.

در آوریل 2010، آفریقای جنوبی به عنوان مهمان در دومین اجلاس بریکس شرکت کرد. در سپتامبر ۲۰۱۰، آنها به سازمانی که سپس به بریکس تغییر نام داد، پیوستند و در سومین اجلاس بریکس در سال ۲۰۱۱ به عنوان عضو کامل شرکت کردند. ایران، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی در اولین اجلاس خود به عنوان کشورهای عضو در سال ۲۰۲۴ در روسیه شرکت کردند و اندونزی رسما در اوایل سال ۲۰۲۵ به عنوان یک کشور عضو به این سازمان پیوست و اولین عضو جنوب شرقی آسیا شد.