صدای یاحسین همواره در این سرزمین طنین‌انداز و محرم هر ساله پرشورتر از سال قبل برگزار شده است؛ آئین‌های مختلفی برای نکوداشت ایام شهادت سرور آزادگان جهان در این دیار برگزار می‌شود از «تعزیه‌خوانی» سنت ۶۰ ساله گرفته تا شبیه‌خوانی و علم‌گردانی.
علم‌گردانی نیز در این دیار قدمتی دیرینه دارد و به روایتی در برخی از روستاهای این استان علم‌هایی با قدمت چندین ساله ماندگار شده است.
مردم شناس میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان‌غربی نیز کانون اصلی علم‌گردانی در آذربایجان‌غربی را روستای «عرب‌لوی دره ارومیه» عنوان کرد و گفت: در این روستا علم‌هایی با قدمت طولانی وجود دارد ولی این آئین در روستاهای «دیزج تکیه» و «کولق» با شکوه خاصی برگزار می‌شود.
حسن سپهر افزود: علم‌گردانی ارومیه قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد و این آیین در سال ۱۳۹۴ هجری شمسی به شماره ۱۱۳۳ در فهرست آثار ناملموس معنوی کشور به ثبت رسیده است.
وی ادامه داد: علم‌گردانی در روستاها حال و هوای دیگری دارد و در روز عاشورا علم یک روستا را به روستای دیگر میهمان می‌برند.
این مردم‌شناس افزود: علم چوب بلندی است که بر بالای آن نماد «آل عبا» گذاشته شده است و مردم پارچه‌های سبز رنگ نذری را به نیت برآورده شدن جاجت‌هایشان به آن می‌بندند.
سپهرفر مسجد «مهدی‌القدم» ارومیه را از دیگر کانون‌های برگزاری این آئین عنوان کرد و افزود: امامزاده ابراهیم و محمد، امامزاده بکشلو، امامزاده غریب حسن و «آغا قبری» ارومیه نیز از جمله مکان‌هایی است که بیشترین عزادار را در آیین علم‌گردانی به خود اختصاص می‌دهد چنانکه امامزاده ابراهیم و محمد هرساله ۶ هزار عزادار را پذیرا می‌شود.
تعزیه‌خوانی، شبیه‌خوانی، علم‌گردانی، شاه‌حسین گویان و در سال های اخیر همایش شیرخوارگان حسینی از جمله آئین‌های مردم آذربایجان‌غربی در گرامیداشت ایام محرم و بازخوانی وقایع کربلاست.
۸۱۳۵/۳۰۷۲
