سؤال:[حضرت آیت‏اللّه‏، لطفاً دربارۀ آن قسمت از قانون اساسی 1906 که طبق نظرتان باید تغییر پیدا کند و جمهوری اسلامی به وجود آید، توضیحاتی بفرمایید.]

جواب:قانون اساسی دو مرحله داشته است:

1ـ مرحلۀ پیش از کودتای رضاخان: در آن وقت طوری بوده است که ایرانی‏ها و مسلمین نمی‏توانسته‏اند طرح حکومت اسلامی را بدهند. از این جهت برای تقلیل ظلم و استبدادهای قاجار و پیش از قاجار، بر این شدند که قوانین وضع شود و سلطنت به صورت سلطنت مشروطه درآید. در عین حال در قوانین پیش‏بینی این مسائل شده است. تمام مسائلی را که الآن ما مطرح می‏کنیم، می‏توانیم به متمم قانون اساسی استناد کنیم. این یک مرحله است از قانون اساسی.

2ـ مرحله‏ای بود که پس از کودتای رضاشاه انجام گرفت و به قانون اساسی اضافه شد. در آن وقت رضاشاه کودتا کرد و به دنبال او قضایایی واقع شد و بالاخره به این منتهی گردید که رضاشاه با قدرت سرنیزه و قلدری، قانون اساسی را تغییر دهد و یک مجلس مؤسسان با زور و قلدری تأسیس کرد و ملت به هیچ وجه با او موافق نبود. در مجلسی که ملت هیچ‏گونه دخالتی در آن نداشت، موادی از قانون اساسی را تغییر داد، سلطنت قاجار را منقرض و سلطنت پهلوی را تصویب نمود. بنابراین، قانون اساسی در مرحلۀ اول با حفظ متمم آن، برای همین مسائلی که ما طرح کرده‏ایم می‏تواند مستند ما باشد. در مرحلۀ دوم، مسئله سلطنت رضاشاه و سلسلۀ پهلوی اصلاً قانونیت نداشته و این سلسله برخلاف قانون اساسی بر این مملکت تحمیل شده است. رضاشاه را انگلیسی‏ها بر ما تحمیل کردند و بعد هم که متفقین به ایران آمدند محمد رضاشاه را تحمیل نمودند.

ــ[حضرت آیت‏اللّه‏! شما در برنامه‏های خودتان و برای حل مشکلات اقتصادی، گویا نظر داده‏اید که می‏خواهید بانکها را ببندید. آیا در شرایط کنونی در این دوران و وضع اقتصادی ممکن است ما بانکها را ببندیم؟]

ــچنین مسئله‏ای اصلاً نبوده است. بنابراین سؤال شما اساسی ندارد.

ــ[حضرت آیت‏اللّه‏، از چندی پیش، شاه نسبت به بعضی از مخالفین خود نظر مساعدی را نشان داده است. چرا شما نظر موافق شاه را رد کرده‏اید؟ و همین طور می‏گویند که شما با آقایان مهندس بازرگان و دکتر سنجابی در اینجا ملاقاتهایی داشته و مذاکراتی کرده‏اید. نتیجۀ مذاکرات چه بوده است؟]

ــاما مسائلی که شاه همیشه طرح می‏کند و به صورتهای مختلف درمی‏آورد، تمام اینها برای فریب ملت است. ملت که اکنون رشد پیدا کرده و خیانتها و جنایتهایی که در این پنجاه سال در ایران شده ملاحظه کرده است، خدعه‏ها را نمی‏پذیرد. و اینکه ما نپذیرفتیم، برای اینکه ملت نمی‏پذیرد ما هم نمی‏پذیریم، و تمام اینها خدعه است. شاه می‏خواهد با این خدعه‏ها بر تخت سلطنت مستقر شود و بعد از چندی کارهای خود را و بلکه بدتر از آن را شروع کند. و اما مذاکرات با آقایان بازرگان و سنجابی، بله اینها آمدند و من مسائل ایران را و مصالح ملت را به آنان گفته‏ام و آنان هم مخالفتی ابراز نداشتند.

ــ[حضرت آیت‏اللّه‏، چندی است که اقلیتهای مذهبی مثل یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان احساس ترس و ناراحتی می‏کنند. وضعیت آیندۀ آنها را در یک حکومت اسلامی چگونه می‏بینید و چه نظری دارید؟ بخصوص که در کشورهای غربی اینگونه برخوردها را با اقلیتها به عنوان یک نوع نژادپرستی تلقی می‏کنند.]

ــتمام مطالبی که اخیراً پخش شده، تبلیغاتی است که شاه بر ضد این نهضت به راه انداخته است. اسلام نسبت به این اقلیتها احترام قائل است. این شاه است که می‏خواهد با این حرفها، نهضت ما را آلوده کند. باید غرب متوجه باشد که اسلام نسبت به اقلیتهای مذهبی بسیار با احترام رفتار می‏کند. من بارها گفته‏ام که آنان در ایران آزادانه مراسم خود را انجام می‏دهند و ما موظفیم از آنان نگهداری نماییم.

ــ[نظر حضرت آیت‏اللّه‏ در مورد روی کار آمدن دولت نظامی جدید و دستگیری هویدا، نخست وزیر

اسبق و همچنین تصمیمی که نخست وزیر ازهاری در مورد ثروت خاندان پهلوی اعلام کرده است چیست؟]

ــتمام اینها تشبثاتی است که هیچ کدام ارزش و واقعیت ندارد. هویدا از شرکای شاه و یک شریک ضعیفی بود که در خیانتها با شاه شرکت داشت. و شاه ظاهراً هویدا را برای نجات خودش دستگیر کرده است. غرض این است ملت را فریب دهد که می‏خواهد اصلاحات کند. چنانچه قضیۀ ثروت خاندان پهلوی و اینکه می‏خواهند تعدیلی بکنند، بیش از فریب هیچ نیست. اول باید از خود شاه سؤال کنند و او را در مورد این همه ثروتی که از ایران خارج کرده و در بانکهای خارجی همه را متمرکز نموده است محاکمه نمایند و بعد خاندانش را. او و خاندان او جنایاتی را که مرتکب شده‏اند قابل کنترل نیست، و اینها هم نمی‏خواهند کاری بکنند. اینها می‏خواهند فریب دهند. اما دولت نظامی هم که صورت دیگری از شاه است، صورت قلدری شاه است، این هم نهضت را و ناآرامی مردم را تشدید کرده و می‏کند. از ایران هم اینچنین گزارش رسیده است.

ــ[آیا حضرت آیت‏اللّه‏ خیال دارند پس از پیروزی انقلاب و بازگشت به ایران در رأس حکومت قرار بگیرند و مسئولیتهای رسمی در دولت جدید بپذیرند یا خیر؟]

ــخیر، ما مسئولیت هدایت را داریم. اشتغال به کارهای دیگر، خیر.

ــ[به نظر حضرت آیت‏اللّه‏ چه چیزی در ایران باید عوض شود و برنامۀ سیاسی شما چیست؟]

ــتمام خرابکاریهای محمدرضا شاه باید اصلاح شود. قراردادهایی که بر ضرر ملت است، پیش ملت اعتبار ندارد. برنامۀ سیاسی ما، ابتدا آزادی، دموکراسی حقیقی و استقلال به تمام معنی و قطع ایادی دولتهایی که تصرفاتی در داخل مملکت کرده‏اند.

ــ[حضرت آیت‏اللّه‏، سیاستی را که شما در آینده در قبال دولت آلمان خواهید داشت، چگونه ارزیابی می‏کنید؟ آیا به نظر شما سیاست کنونی که بین ایران و آلمان هست تغییر پیدا خواهد کرد؟]

ــآلمان هم مثل سایر کشورهاست، و هر قراردادی با آلمان اگر به ضرر ملت ما باشد اعتبار ندارد. و ما با آلمان و سایر کشورها با احترام متقابل عمل می‏کنیم و اجازۀ ظلم به آنها نمی‏دهیم، چنانچه به آنها ظلم نخواهیم کرد.

ــ[اینها اصرار دارند که بدانند در مورد چهارده هزار آلمانی که می‏گویند در ایران وجود دارند، شما در آینده با آنها چه کار خواهید کرد؟]

ــاگر آنها به کارهای عادی خودشان بپردازند و یا در خدمت دولت طوری که مصلحت ایران است عمل کنند، مجازند که در ایران بمانند.

ــ[حضرت آیت‏اللّه‏، فرموده‏اید که نظام آیندۀ ایران یک جمهوری اسلامی است. نقش سایر احزاب سیاسی مخالف شاه که غیر اسلامی هستند، در این جمهوری چه خواهد بود؟]

ــفعالیتهای احزاب اگر چنانچه مضر نباشند، آزاد است.

ــ[تأثیر استقرار یک جمهوری اسلامی موفق را در ایران بر روی مناطق مسلمان‏نشین روسیۀ شوروی چگونه می‏بینید؟ آیا به نظر حضرتعالی دلیل مخالفت روسها با جنبش اسلامی به خاطر نگرانی آنها از تأثیرات یک جنبش موفق در ایران بر روی مناطق مسلمان‏نشین نیست؟]

ــدرست نمی‏شود پیش‏بینی کرد که چه تأثیری دارد. لکن مخالفت شوروی با نهضت ما و موافقت با شاه، بدین جهت است که می‏خواهد در ایران دست و نفوذ داشته باشد و در امور داخلی ما دخالت کند. حکومت اسلامی نه به او و نه به دولتهای دیگر اجنبی چنین اجازه‏ای نخواهد داد.

ــ[به نظر حضرتعالی، در صورت ادامۀ مبارزات کنونی، نقش ارتش و آیندۀ ارتش چگونه خواهد بود؟ آیا حضرتعالی تصور می‏فرمایید که با شیوه‏های کنونی مبارزه، جنبش موفق شود، یا اینکه امکان دارد مجبور باشید شیوه‏های دیگری را هم اتخاذ کنید؟]

ــما امید این را داریم که با همین شیوۀ حاضر، نهضت موفق شود. همچنین امید این را داریم که ارتش به خود آمده و به ملت بپیوندد. و اگر چنانچه از این شیوه مأیوس شدیم، ممکن است راجع به شیوۀ فعالیت نهضت تجدید نظر کنیم.